Alien - Hoa Văn Kiểu Thái

Gray Alien. Ảnh: Minh Trí Kiệt

Alien - Hoa Văn Kiểu Thái

Giới thiệu
Vào 2017, một con Alien tham gia hội thi Phitsanulok Betta International Competition ở Thái Lan trong thể loại Wild Type Hybrid và đoạt giải Grand Champion (1). Sự kiện này lan truyền trên mạng xã hội và đánh dấu một cột mốc quan trọng; nó khiến người chơi betta ở bên ngoài Thái Lan bắt đầu chú ý đến dòng cá hoang dã lai này.

Theo Be Betta, nhóm lai tạo bỏ ra 4 – 5 năm để pha trộn Betta stiktos, Guitar (Betta smaragdina) và Betta mahachaiensis cho đến khi các vạch xuất hiện trên vây. Sau đó, cá được cản với betta thuần dưỡng để có fullmask và các màu ánh kim khác (2). Khi cá đến tay các nhà lai tạo khác, mỗi người lại cản tiếp theo sở thích và quan điểm của mình, chẳng hạn cản về gốc Betta mahachaiensis để củng cố nguồn gien, làm phát sinh nhiều phân dòng riêng (3).

Nhiều người tin rằng Be Betta là nhà lai tạo gốc vì anh đăng bán Alien từ rất sớm với kiểu hình cá hoang đặc trưng, không lẫn đi đâu được.

Khi Be Betta đăng lên Facebook, có người bảo cá trông giống người ngoài hành tinh tức Alien, anh thích và sử dụng cái tên này. Từ đó mọi người đều dùng theo (2). Đây là câu chuyện đáng tin cậy về cái tên Alien tuy có ý kiến cho rằng nó ám chỉ bản đầu khác lạ vì lỗi tật (3). Hiện lỗi tật này cũng khá phổ biến vì người ta tập trung vào vây và hoa văn mà xem nhẹ dáng.

Bộ Ngư Nghiệp Thái lo ngại cái tên này có thể gây hiểu nhầm rằng đây là loài ngoại lai (alien species). Do đó, đề nghị sử dụng một cái tên bằng tiếng Thái. Tên được đặt từ gần cả trăm gợi ý trên Facebook, nhưng cái duy nhất mà họ chọn là Lai Thai. Tên này có nghĩa là cá betta đuôi bông của người Thái (Lai = hoa văn, sọc) (2).

Hiện Lai Thai là một thể loại trong các cuộc thi dành cho Betta hoang dã ở Thái (4).

Đặc điểm
Dường như chưa có tiêu chuẩn bằng văn bản nào được xây dựng cho thể loại Lai Thai, ít ra cho đến cuối 2018. Cá được đánh giá theo tiêu chí “kiểu hình hoang dã nhưng màu sắc và hoa văn được phát triển khác với loài gốc” (5). Kiểu hình hoang dã là gì? Cá của Be Betta với bản lóc dài thòng và kỳ cờ gọn ghẽ là đúng điệu (5), nhưng cá thuần ngày nay hiếm đến nỗi nhiều người cảm thấy khác lạ khi được chứng kiến. Bởi không phải ai cũng cản cá theo tiêu chuẩn dự thi, vì vậy chúng tôi đề nghị đường lối trung dung, cân đối vốn là cảm nhận chung của mọi người.

*Dáng: bản lóc hay tổng hợp, bản rô, bản còm là lỗi; kỳ cờ vừa phải, kỳ cờ phụng vĩ tuy ấn tượng nhưng là dấu hiệu lai tạp, vây lưng làm thành vòng cung liền lạc với đuôi, không xếp chồng lên thân; hậu khít, không có khe hở giữa đuôi với vây lưng và vây hậu môn; tia đuôi phân nhánh sơ cấp (1-->2), tia vây lưng và vây hậu môn không phân nhánh.

*Đầu: cong nhẹ, trơn tru, không lồi lõm; đầu võng (spoon) hay gãy, mỏ nhọn là lỗi, hầu hết Alien đều bị mắc lỗi tật ở đầu.

*Ánh kim: fullmask là đặc điểm bắt buộc ở cá lai dạng này (3); nắp mang không bị bợt, đây là dấu vết của sọc mang; lai tuyển chọn để loại bỏ nhược điểm này; tại vây, ánh kim không phát triển quá mạnh, lấn át màu nền làm mất bông; nhưng ánh kim lan đến cổ họng là tốt.

*Màu nền: dòng alien dường như mang gien red-loss, lượng đỏ rất ít nên nền có màu nâu sẫm đến đen, đóng vai trò quan trọng trong việc tạo bông ở vây và đuôi.

*Vây lưng: sọc đều, rõ và liền lạc, mật độ tương tự như các loài khác (4 -5 sọc) nhưng không dày như Guitar và Smaragdina; dạng khoen tuy độc đáo nhưng không phải là một đặc điểm bền vững, thường biến mất trong quá trình phát triển của cá.

*Vây hậu môn: bông hay sọc hắc tố là đặc điểm bắt buộc, sọc càng dày càng tốt (4 - 5), nó khá phổ biến và rõ nét ở Guitar trong khi Stiktos hiếm lắm mới có một con và mờ nhạt, nên nhiều khả năng đặc điểm này được phát triển từ Guitar.

*Đuôi: quá trình lai tuyển chọn mang lại sự đa dạng về bông đuôi vốn hình thành từ màu nền hay hắc tố; hắc tố phân bố dọc theo các tia vây và vạch; vạch vỡ hay thoái hóa do sự tăng sinh của ánh kim ở chính giữa hình thành các đốm hay vệt; vạch, đốm và vệt phải to, dày mới đúng điệu; sự pha trộn gien tạo ra nhiều kiểu bông đuôi khác nhau:

a) răng cưa: đốm hay vệt ở viền nan quạt tạo ra hiệu ứng nhấp nhô, những cá thể này ngả tính trạng Stiktos,

b) tràng hạt: đốm hay vệt ở viền nan quạt đối xứng đều đặn, tạo ra hiệu ứng chuỗi, gợi cảm giác “psychedelic”; những cá thể này ngả tính trạng Guitar, nhưng vạch liền và mảnh như Guitar là chưa đúng điệu,

c) đốm: có hiện tượng suy giảm hắc tố dọc theo tia vây, mặt khác ánh kim phát triển mạnh lấn át nền, hiệu ứng răng cưa và tràng hạt bị mất, hắc tố co cụm thành các đốm lớn; nhưng khác với đốm, vệt nhỏ nhuyễn của Smaragdina; một đột biến độc đáo chỉ thấy ở Alien.

Cấu trúc bông đuôi Alien
1 - Nan quạt: vùng ánh kim giữa hai tia vây; (1A) nan chính; (1B) nan phụ.
2 - Hắc tố phát triển mạnh dọc theo các tia vây, đặc điểm của Betta stiktos và Betta mahachaiensis.
3 - Vệt: vạch thoái hóa do sự tăng sinh của ánh kim ở chính giữa; tiền thân của “răng cưa” và “tràng hạt”.
4 - Dạng răng cưa ở nan quạt.
5 - Dạng hạt ở nan quạt.
6 - Đốm: vùng hắc tố co cụm.
Nan quạt, đốm và vệt phối hợp với màu nền tạo thành bông đuôi ở Alien; ánh kim phát triển quá mạnh có thể che lấp màu nền, dẫn đến mất bông ở đuôi và vây; ngoài ra, điều gì sẽ xảy ra nếu gien Cambodian lẫn vào và xóa sạch nền đen? Toàn bộ bông vây sẽ nhạt nhòa!

Các đặc điểm hình thái của Alien
(A) Đầu và dáng; (A1) đầu lồi lõm, gãy là lỗi tật phổ biến; (A2) dạng bản lóc vừa phải, đầu fullmask, cong nhẹ, trơn láng.
(B) Kỳ; (B1) kỳ ưỡn cũng là lỗi tật phổ biến; (B2) kỳ bình thường, không lỗi tật.
(C) Vây lưng; (C1) sọc không đều; (C2) sọc đều hơn, sọc hoàn hảo rất khó tìm.
(D) Vây hậu môn; (D1) sọc thường; (D2) sọc dày.
(E-F-G) Các dạng bông đuôi; (E) răng cưa; (F) tràng hạt và (G) đốm.

Ghi chú
(1) Grand Champion (Alien) - https://www.facebo*k.com/manoch.sridakest/posts/10155765231586038
(2) The Origin Of The Name Alien – https://www.facebo*k.com/chet.b.betta.5/posts/362101805194496
(3) Full Mask Hybrids - http://www.franksbettas.com/full-mask-hybrids/
(4) Có ba thể loại dành cho cá lai: a) Hybrid Color Modified Wild Plakad (HC) tức dạng lai cải thiện màu ánh kim (như Turquoise4 và Copper), b) Hybrid Laithai Wild Plakad (LT) tức hoa văn kiểu Thái (như Alien) và c) Hybrid Fantasy Wild Betta (HF) tức dạng lai màu thuần dưỡng (như đỏ, đen, vàng hay thậm chí cẩm thạch; chẳng hạn Gold hay Yellow Splendens có thể được xếp vào lớp HF).
(5) Example of Thai pattern (Lai Thai) - https://www.facebo*k.com/permalink.php?story_fbid=10204333965107414&id=1778087161