Nuôi dưỡng và lai tạo loài mực nang tí hon Sepia bandensis

Nuôi dưỡng và lai tạo loài mực nang tí hon Sepia bandensis
Richard Ross – www.advancedaquarist.com

Tôi là người cực đoan, vâng, rất cực đoan. Tôi cho rằng mực nang (cuttlefish) có lẽ là loài dễ thương nhất trên đời. Chúng di chuyển xung quanh hồ như những con chim ruồi theo chiều thẳng đứng, chiều ngang, vây của chúng vẫy vẫy như cánh chim. Khi chúng lướt đi thân mình ánh lên những màu sắc kỳ lạ với những hoa văn xao động, biến đổi và lấp lánh trên mặt da. Chúng là những kẻ săn mồi bậc thầy, rình rập con mồi một cách khôn ngoan và tấn công một cách chính xác, với tốc độ và sự khéo léo. Cùng với thời gian, chúng sẽ học cách nhận ra và phản ứng lại với bạn, và chào đón bạn mỗi khi bạn bước vào phòng (hay có lẽ chúng chỉ biết rằng đã đến giờ ăn). Chúng thông minh, xinh đẹp và khác thường, và không giống như những loài khác thuộc lớp chân đầu Cephalopoda, chúng không cố thoát khỏi hồ nuôi.



Kinh nghiệm của tôi
Niềm đam mê của tôi đối với loài mực nang bắt đầu từ thuở bé. Với tôi, chúng trông giống như sinh vật ngoài hành tinh và chúng dường như rất thông minh, điều khiến tôi muốn tìm hiểu về chúng nhiều hơn. Tôi tìm đọc về chúng, viếng thăm tất cả các thủy cung để được ngắm chúng và xem tất cả các chương trình nói về các loài chân đầu với hy vọng nắm được chút thông tin về những sinh vật kỳ lạ này. Sau tất cả, tôi hy vọng mình được sở hữu một con mực nang, nhưng dường như chẳng có con nào được bán ngoài thị trường. Tôi vẫn theo dõi các chương trình nghiên cứu về mực nang, nhưng không cơ sở nghiên cứu lai tạo nào chịu bán mực nang cho các cá nhân (đừng hỏi họ làm gì cho mất công!).

Hai mươi năm sau, sau khi tôi trở nên thành thạo trong thú chơi cảnh biển. Tôi bắt đầu thấy mực nang xuất hiện trong các tiệm cá khoảng một lần mỗi năm. Tuy nhiên, chúng dường như không được mạnh khỏe mà tôi bất đắc dĩ lắm mới nuôi những con như vậy. Sau cùng, vào năm 2003 (tôi đợi một thời gian dài!) có hai con mực nang mới về tiệm cá mà tôi quen biết. Khi thấy hai con ăn uống một cách ngấu nghiến, tôi quyết định thử nuôi chúng. Hai năm sau, tôi dành toàn bộ một phòng trong nhà mình cho việc lai tạo và ươm mực nang. Để có thêm thông tin về cách bố trí và video về mực nang (tôi rất tự hào về các bản video), xin hãy tham khảo www.DaisyHillCuttleFarm.com.

Nuôi dưỡng các loài chân đầu, đặc biệt là mực nang, trong hồ cảnh tại gia hãy còn là điều mới mẻ, vì vậy tôi nghĩ mình nên viết một bài với đầy đủ thông tin mà tôi từng muốn khi bắt đầu nuôi dưỡng chúng. Điều này không có nghĩa rằng bạn không thể tìm kiếm thông tin ở những nơi khác – Octopus News Magazine Online (www.TONMO.com ) gần đây mới tổ chức một hội nghị về các loài chân đầu ở Monterey, Canada, và Cephalopod Page, mới kỷ niệm 10 năm ngày thành lập (http://is.dal.ca/~ceph/TCP/index.html), cả hai đều có nhiều thông tin hữu ích và tôi áp dụng chúng một cách thường xuyên; bài viết này chỉ là phần bổ sung cho nguồn dữ liệu ở những nơi đó. Tôi hy vọng có ngày việc nuôi dưỡng mực nang sẽ trở nên phổ biến trong thú chơi cảnh biển và tôi cũng hy vọng bài viết này sẽ không chỉ lôi kéo mọi người nuôi chúng như là vật cảnh mà còn khuyến khích họ lai tạo chúng nữa.

Hầu hết thông tin về mực nang hiện nay đều đề cập về loài Sepia officinalis, chủ yếu bởi vì chúng được nuôi dưỡng và sử dụng một cách phổ biến trong nghiên cứu khoa học. Một nguyên nhân nữa khiến cho loài này có nhiều thông tin bởi vì chúng tương đối dễ kiếm đối với người chơi cảnh biển ở châu Âu.

Có nhiều loài mực nang khác nhau được nhập khẩu một cách rải rác vào Mỹ, loài được nhập phổ biến nhất là Sepia bandensis. Không có nhiều thông tin về việc nuôi dưỡng Sepia bandensis bởi vì chúng không được nghiên cứu nhiều trong giới khoa học, và chúng hiếm khi sống sót lâu dài trong hồ cảnh tại gia.

Tôi tin rằng Sepia bandensis, cá thể lai tạo sẵn có ngoài thị trường, sẽ thích nghi tốt với đời sống trong hồ cảnh tại gia. Nên nhớ rằng tôi không phải là “bậc thầy” về mực nang và do đó tôi hy vọng rằng những ý tưởng của tôi về việc nuôi dưỡng mực nang sẽ được bổ sung thêm một khi có nhiều người bắt đầu nuôi dưỡng loài này một cách thành công. Còn rất nhiều thứ mà tôi chưa biết và tôi hy vọng rằng những kinh nghiệm và ý tưởng của mình sẽ khích lệ nhiều người nuôi loài sinh vật kỳ thú này, rằng hiểu biết của chúng ta về vấn đề nuôi dưỡng cần được phát triển một cách nhanh chóng, và rằng loài mực nang thuần dưỡng Sepia bandensis sẽ trở nên phổ biến trong một tương lai không xa.

Giải thích
Ý nghĩa
Nguồn gốc của từ “cuttlefish” không rõ ràng, nhưng theo nhà nghiên cứu về các loài chân đầu John W Forsythe “cái tên cuttlefish có lẽ bắt nguồn từ cách phát âm của người Hà Lan hay Na Uy về chúng”. Chẳng hạn nó bắt nguồn từ “codele-fische” hay “kodle-fische”. Ở Đức ngày nay, mực nang (cuttlefish) và mực ống (squid) đều được gọi là “tintenfische” nghĩa là “cá mực” (“ink-fish”). Tôi nghe nói rằng từ “fische” vốn được dùng để gọi tất cả các sinh vật sống dưới biển hay được bắt trong lưới đánh cá, chứ không chỉ là cá. Dẫu sao, đó là tất cả những gì mà tôi biết về nguồn gốc của từ này.

“Cá mực” cuttlefish hoàn toàn không phải là cá – mà là loài chân đầu cephalopod. Nhà nghiên cứu về các loài chân đầu, tiến sĩ James Wood tổng kết ngắn gọn như thế này “bạch tuộc, mực ống, mực nang và ốc anh vũ thuộc về lớp Cephalopoda, nghĩa là “chân đầu”. Lớp này thuộc ngành thân mềm Mollusca, mà nó bao gồm cả các loài hai mảnh bivalves (sò, hến), chân bụng gastropod (ốc sên, sên biển), chân đào scaphopod (ốc ngà) và nhiều tấm vỏ polyplacophora (song kinh)”, tuy nhiên không giống như những loài họ hàng của mình, các loài chân đầu chuyển động nhanh hơn nhiều, chủ động săn tìm thức ăn và dường như rất thông minh.

Cấu tạo
Mực nang có 8 cánh tay, với hai hàng giác bám trên mỗi cánh tay, và hai vòi bắt mồi với ít nhất hai hàng giác bám trên mỗi vòi. Đầu mỗi vòi có mấu, bao phủ đầy giác bám trong khi “cánh tay” của vòi thì trơn tru. Vòi và mấu hoạt động tương tự như lưỡi tắc kè bông; chúng bắn ra để bắt mồi và kéo về cái miệng như mỏ chim và bàn chải tương tự như lưới gọi là radula. Các loài chân đầu có 3 trái tim, não hình vòng xuyến, máu màu xanh dương vì có chất đồng và vòng đời kéo dài từ 6 tháng đến 3 năm.



Mực nang có thị trường rộng đáng kinh ngạc với con ngươi hình chữ “w”, theo chuyên gia về cephalopod Mark Norman “mà khi khép lại, sẽ tạo ra hai hốc mắt”.

Chúng được biết có những tế bào sắc tố kỳ lạ, leucophore và iridophore, mà chúng làm thay đổi màu sắc của da (ảnh 3 và 4). Ở bất kỳ thời điểm nào, một nửa thân có thể có hoa văn này nhưng nửa thân kia có hoa văn hoàn toàn khác. Các hoa văn cũng không cố định, chúng dịch chuyển, giống như hình ảnh trên màm hình TV; một dạng hoa văn gọi là “phi vân” bởi vì nó giống như áng mây trôi ngang trời – dẫu vậy hoa văn được cho là để quyến rũ con mồi (xem bản video tại www.DaisyHillCuttleFarm). Những hình ảnh này được cho là để hỗ trợ thông tin, săn mồi và giả trang. Để trốn tránh kẻ thù và săn mồi, chúng không chỉ dựa trên khả năng đổi màu mà còn ở cấu trúc da lởm chởm (ảnh 5), sự tiết mực, và “phóng” thật nhanh khỏi nơi nguy hiểm.







Để di chuyển, mực nang thường sử dụng hai phương tiện: vây xung quanh vành thân cũng như chuyển động phản lực của nước bơm qua mang và khoang bụng. “Phản lực” này thường được sử dụng mỗi khi mực bị đe dọa nghiêm trọng, và có thể giúp mực chuyển động cực nhanh. Một số loài mực, như S. bandensis và Metasepia pfefferi thực sực có thể bò trên nền cát bằng hai cánh tay và hai thùy phía sau của vành thân.

Một trong những đặc điểm nổi tiếng của mực nang là xương nang, mà những người chơi chim thường sử dụng để cung cấp can-xi cho chim. Nó nhẹ hơn gỗ thông, tích đầy khí, vô số “ngăn” bên trong giúp mực nang giữ thăng bằng.

Mực nang cũng có khả năng tiết ra mực nếu bị đe dọa. Mực dường như có tác dụng như một mà khói che mắt giúp mực nang trốn chạy khỏi kẻ thù. Mực của một số mực nang có “hình thù” hay đám mực tạo ra mục tiêu giả đánh lạc hướng những kẻ săn mồi. Mực có độc hay không vẫn là vấn đề đang còn bỏ ngỏ mặc dù mực của một số loài chân đầu chắc chắn có độc, nhưng một lần nữa, lý do chính mà mực bị coi là có độc vì nó bao phủ khe mang làm địch thủ bị ngạt. Mực này còn được con người sử dụng làm mực viết, tên chi Sepia cũng có nghĩa là “mực”. Mực của mực nang còn được sử dụng làm thành phần trong nhiều loại thuốc “dầu rắn” được cho là chữa đủ mọi chứng bệnh từ mất ngủ cho đến mất kinh. Thịt mực nang cũng rất ngon và có thể được chế biến theo nhiều cách, từ tươi sống cho đến các món xào nấu.

Loài khó nuôi?
Mực nang thường được coi là loài khó nuôi. Tôi nghĩ điều này không đúng – NẾU bạn biết chơi hồ cảnh biển (và nắm vững cách thức chăm sóc mực nang). Còn nếu bạn chưa bao giờ chơi hồ cảnh biển, thì tôi hết sức khuyên bạn hãy thử trước khi bắt đầu nuôi mực nang – kể cả khi không biết nguyên tắc nuôi dưỡng cũng được. Bởi vì nguyên tắc nuôi dưỡng cơ bản của cả san hô lẫn mực nang là như nhau, và vì san hô lai tạo luôn có sẵn nên “thực tập” trên san hô tốt hơn là trên mực nang.

Theo ý tôi, những khó khăn trong việc nuôi dưỡng mực nang phát xuất từ việc xử lý không đúng trong quá trình đánh bắt và vận chuyển: chúng được nhốt chung, xung đột thường dẫn đến bị thương và nhiễm bệnh, đồng thời những cá thể bị căng thẳng thường tiết mực trong lúc vận chuyển khiến cho chúng bị ngạt thở.

Nếu có thể mua được mực nang ở tình trạng tốt, thì tôi thấy chúng rất linh động và thích nghi tốt. Hai con mực nang mà tôi mới mua từ đại lý bán sỉ gần đây ở trong điều kiện rất tốt, chúng ăn krill đông lạnh vào ngày thứ hai sau khi mua về, và có biểu hiện “đòi” ăn vào ngày thứ ba!

Tuy nhiên, hãy nhớ rằng mực nang là loài có vòng đời ngắn ngủi (đấy cũng là lý do khiến người ta nghĩ chúng là loài khó nuôi), vì vậy hãy chuẩn bị tinh thần khi người bạn lạ thường bé nhỏ, thường chào đón mỗi khi bạn bước vào phòng, chỉ ở với bạn trên dưới 13 tháng mà thôi. Theo James Wood “vòng đời của cephalopod dường như bị tác động bởi 2 yếu tố, nhiệt độ môi trường và kích thước trưởng thành. Những loài kích thước nhỏ và sống trong vùng nước ấm có vòng đời ngắn nhất”.

Có nhiều lý do khiến mực nang bị chết. Vết thương từ một trận chiến có thể bị nhiễm trùng làm mực chết. Đôi khi, mực nang có thể ăn uống bình thường và rất linh động ngày hôm nay nhưng lại nổi lều bều bất động vào sáng hôm sau. Nếu bạn có thể nuôi mực nang sống cho đến hết vòng đời của chúng, bạn sẽ cảm nhận được sự già đi của chúng, tức quá trình lão hóa, nhưng ở cephalopod quá trình này diễn ra một cách đột ngột. Một dấu hiệu của sự lão hóa là mắt bị kéo màng. Bởi vì thị trường là công cụ chính để mực nang săn mồi nên việc này sẽ dẫn đến hậu quả thảm khốc. Khả năng theo dõi và bắt mồi sẽ bị suy giảm, các vòi dường như không còn hoạt động một cách thích hợp và mấu không thể bắt được con mồi. Ngay sau đó, mực trở nên đờ đẫn, có biểu hiện chán ăn và lười di chuyển. Điều khó khăn hơn cả là quá trình lão hóa có thể kéo dài nhiều ngày hay cả tháng trời.

Cái chết của con mực nang của bạn là điều rất đáng buồn và mọi thứ sẽ vẫn lặp lại như vậy; do đó bạn hãy chuẩn bị tinh thần cho điều này.

Những loài sẵn có trên thị trường
Hai loài mực nang chính sẵn có trên thị trường cá cảnh - Sepia officinalis và Sepia bandensis.

Có rất nhiều thông tin viết về loài S. officinalis bởi vì chúng được lai tạo ở khắp nơi trên thế giới cho những mục đích nghiên cứu khác nhau – từ nghiên cứu về thần kinh cho đến hành vi. Trong khi S. officinalis rất dễ mua nếu bạn là nhà nghiên cứu hay sống ở châu Âu, thì chúng rất khó mua ở Mỹ. Một khía cạnh thực tế còn khó khăn hơn nữa đó là chúng rất lớn – đến 37 cm. Dung tích hồ nuôi thích hợp cho một cá thể lên đến 700 lít. Chúng có nguồn gốc từ vùng nước “mát” và thích hợp với nhiệt độ từ 15 đến 25 độ C.

Mặt khác, tôi tin rằng Sepia bandensis là loài rất phù hợp đối với hồ cảnh tại gia vì chúng rất nhỏ: khoảng 10 cm. Do S. bandensis là loài mà tôi có nhiều kinh nghiệm hơn cả nên chúng là trọng tâm của bài viết này. Tuy nhiên, nếu bạn thích nuôi Sepia officinalis hơn thì hãy đọc bài viết này của Colin Dunlop (http://www.tonmo.com/cephcare/cuttlefishcare.php) hay bài viết của tiến sĩ James Wood (http://is.dal.ca/~ceph/TCP/cuttle1.html).

Có nhiều loài Sepia tương tự như nhau, và nhiều loài vẫn chưa được mô tả, vì vậy việc định danh một cách chính xác là rất khó khăn. Hiện thời, có lẽ những cá thể mực nang đầu tiên mà tôi mua không phải là S. bandensis nhưng tôi chỉ đi đến kết luận này sau khi nuôi vô số mực nang để có thể phân biệt S. bandensis một cách chắc chắn thông qua việc quan sát.

Những loài khác đôi khi cũng được bán ngoài thị trường đó là mực nang vân hổ, Sepia pharaonis, chúng hiếm hơn S. officinalis. Tôi từng có vinh dự nuôi một con mực nang lửa Metasepia pfefferi – nhưng không biết gì nhiều để có thể tự tin giới thiệu chúng như là vật nuôi, và có dấu hiệu cho thấy số lượng loài này ngoài tự nhiên đang sút giảm.

 

Mua mực nang
Việc mua mực nang, đặc biệt là ở Mỹ, hiện rất khó khăn. Bắc Mỹ không có loài mực nang nội địa, vì vậy không giống như các bạn hữu nuôi mực ở khắp nơi trên thế giới, bạn không thể tự đi và bắt chúng về; bạn chỉ còn cách hy vọng tiệm cá địa phương nhập về vài con. Dẫu vậy bạn nên luôn hy vọng.

Những người khác, cũng dấn thân vào thế giới mực nang như tôi, đang lai tạo Sepia bandensis ở Mỹ và Anh. Năm ngoái, Octopets.com bán loài Sepia officinalis lai tạo – và có kế hoạch bán nữa vào năm nay. Octopets.com là cơ sở lai tạo bạch tuộc duy nhất dành cho thị trường cá cảnh ở Mỹ, và họ cũng bán hàng loạt loài sinh vật biển khác nữa. Gần đây, tôi cộng tác với Octopets.com để giúp họ tạo nguồn S. bandensis giống với số lượng lớn hơn là tôi đang làm.

Nói chung, tôi là người rất ủng hộ việc lai tạo trong môi trường nuôi dưỡng và cho rằng ích lợi của việc lai tạo và nuôi dưỡng mực nang là rất to lớn – chúng đã thích nghi tốt với điều kiện nuôi dưỡng, đã chấp nhận các loại thức ăn sẵn có, và không phải chịu đựng căng thẳng qua quá trình đánh bắt và vận chuyển xuyên lục địa; đấy là chưa kể đến sự sụt giảm số lượng ngoài môi trường tự nhiên.

Một lựa chọn khác là nuôi từ trứng; trứng mực nang, thường là S. bandensis, xuất hiện trên thị trường cá cảnh một cách thường xuyên. Chúng thường được thêm vào các đơn hàng để “lấp chỗ trống” và một nhà bán sỉ nói với tôi rằng họ đem chúng để nuôi cá ở cơ sở của mình! Ươm nuôi mực nang non từ trứng cũng có nhiều vấn đề và lợi ích sẽ được nói đến sau trong bài.

Bố trí hồ nuôi S. bandensis
S. bandensis không quá to, chỉ xấp xỉ 10 cm, và có thể nuôi một con dễ dàng trong hồ rất nhỏ. Chúng bất đắc dĩ mới phun mực, chúng rất cá tính, nhanh nhẹn và khác với bạch tuộc, chúng không cố thoát khỏi hồ nuôi. Mỗi khi tôi bước vào phòng nuôi mực nang, tất cả đều bơi đến mặt kiếng phía trước để chờ tôi cho ăn. Chúng thực sự là loài chân đầu lý tưởng trong các hồ cảnh tại gia.

Dưới đây là bảng phân tích những điều cần thiết trong việc nuôi dưỡng một cá thể S. bandensis trong hồ không sử dụng thùng lọc. Tôi sẽ đi thật sâu vào chi tiết bởi vì tôi hy vọng rằng bất cứ ai mong muốn nuôi dưỡng mực nang đều cần phải có đôi chút kinh nghiệm về hồ cảnh biển và chu trình chuyển hóa ni-tơ. Bằng chưa có mà bạn vẫn muốn nuôi mực nang, tôi đề nghị bạn hãy tham gia vào diễn đàn về hồ san hô cảnh (http://reefs.org/phpBB2/viewforum.php?f=64 ).

● S. bandensis có thể được nuôi trong hồ có dung tích khoảng 70 lít mặc dù hồ 100 lít vẫn tốt hơn. Chúng chuộng hồ cao và dường như ưa thích cột nước bên trên chúng. Chúng có thể, dĩ nhiên, được nuôi trong hồ lớn, nhưng hồ càng lớn thì mực nang càng khó kiếm mồi.

● Bất kỳ máy bơm hay đầu hút nào đều cần được gắn cục bọt biển hay những vật liệu tương tự để mực nang khỏi bị cuốn vào bộ lọc hay đầu hút.

● Nhất định phải gắn một bộ lọc váng (skimmer) phù hợp, không chỉ để gia tăng nồng độ ô-xy hòa tan và lọc nước mà còn để giải quyết sự cố phun mực. Một bộ lọc váng treo trên thành hồ là thích hợp – Tôi thích hiệu Bak Pak với đầu sục khí bằng gỗ gắn bên trong hộp lọc để kích bọt. Tôi cũng sử dụng hiệu Remora Pro nhưng thấy nó không hiệu quả như một số người cam đoan. Bất kỳ bộ lọc váng tiêu chuẩn nào đều dùng được.

● Bộ lọc treo (hang-on-back hay HOB) – gắn với bộ lọc váng để “hút” sạch váng trên mặt nước. Cơ chế lọc này rất hữu ích bởi vì mực nang phàm ăn và tạo ra nhiều chất thải. Bộ lọc treo cũng thích hợp vì sử dụng than để lọc sự cố tiết mực và nước. Hãy thường xuyên làm vệ sinh các hộp lọc. Bộ lọc treo cũng giúp nước tuần hoàn, điều rất tốt cho S. bandensis – hãy mua loại bộ lọc phù hợp với dung tích hồ. Tôi dùng bộ lọc Aquaclear 500 cho các hồ 70 lít. Dùng chung một bộ lọc thùng (canister) cũng được.

● Dòng thổi phụ trợ – nếu bạn cần tạo dòng thổi phụ trợ thì dùng một máy bơm là đủ (nhưng nhớ bao đầu hút bằng cục bọt biển!). Bộ sục khí cũng rất hiệu quả trong việc tạo dòng thổi thích hợp cho mực nang non.

● Đầu sưởi – S. bandensis xuất xứ từ các vùng biển Philippines, Indonesia và Papua New Guinea và thích hợp với nhiệt độ từ 25 đến 28 độ C.

● Bộ làm mát (chiller). Ở vịnh San Francisco tôi không cần phải lắp loại thiết bị này bao giờ, nhưng nếu bạn cần lắp thì hãy sử dụng hiệu IceProbe Micro Chiller tự gắn trên bộ lọc treo. Tôi không nghĩ bạn cần lắp bộ làm mát cho loài này nhưng với loài S. officinalis thì phải lắp là lẽ đương nhiên.

● Chất lượng nước – tỷ trọng nên xấp xỉ 1.025, pH 8.1-8.4, ammonia, nitrite và nitrate càng gần 0 càng tốt.

● Đảm bảo rằng hồ phải hoàn tất việc kích hoạt chu trình ni-tơ và sẵn sàng vận hành trước khi thả mực nang.

● Chiếu sáng không quan trọng vì mực nang thực sự không cần đến ánh sáng. Tôi dùng đèn hiệu Lights of America loại 5 mua từ Home Depot hay Costco để giúp rong biển cỡ lớn phát triển. Một số người nói rằng mực nang bị mù khi chiếu sáng với cường độ cao nhưng tôi không biết có đáng tin hay không. Thị trường của mực nang suy giảm khi chúng lớn tuổi – mắt bị kéo màng và không nhìn rõ con mồi, và đấy là những triệu chứng mà mọi người báo cáo khi nuôi mực nang dưới nguồn sáng cường độ cao. Rất khó nói vấn đề ở mắt chỉ là trùng hợp hay do nguồn sáng gây nên. Nguồn chiếu sáng của bạn cũng tùy thuộc vào loại san hô mà bạn nuôi chung với mực nang.

● Trang trí – tôi thích tạo những vòm hình cung để mực nang có chỗ trú ẩn nhưng vẫn nhìn thấy chúng dễ dàng. Tôi đề nghị chiếu đèn lên các tảng san hô sống để kiếm mực nang cho dễ - nên nhớ rằng chúng là bậc thầy về giả trang.

● Nền cát dày khoảng 1.5 cm là thích hợp. Mực nang sẽ đào bới trên nền cát vì thế nền cát dày có thể gây rắc rối.

● S. bandensis thường được phát hiện trong các bụi san hô sừng (sea fan), nhưng dường như chúng cũng thích trốn trong các bụi rong biển cỡ lớn. Bạn có thể treo rong biển cỡ lớn bằng kẹp giác hút vốn dùng để kẹp rau cho cá đuôi gai và cá thiên thần ăn.

● Mở nắp – nước trong hồ bốc hơi theo thời gian và cần được bù. Lưu ý rằng muối không bốc hơi vì vậy nước bù phải qua bộ lọc thẩm thấu ngược (reverse osmosis) hay lọc/khử i-on rồi sưởi cho bằng với nhiệt độ hồ. Tần suất bù nước phụ thuộc vào tốc độ bốc hơi của hồ.

● Không được có đồng! Đồng sẽ giết chết mực nang!

● Thay nước – Tôi đề nghị thay từ 25 đến 50 % nước mỗi tháng. Nước sử dụng phải qua bộ lọc thẩm thấu ngược hay lọc/khử i-on trộn với muối tinh chất, sưởi và sục khí trong vòng 24 giờ trước khi châm nước vào hồ.

Dĩ nhiên, một hệ thống có cả thùng lọc (sump) cũng rất tốt. Thùng lọc là một bồn nằm bên dưới hồ chính, thường được giấu bên trong chân đế hồ. Nước chảy từ hồ chính vào thùng lọc, và được bơm ngược trở về hồ chính. Thùng lọc có hai công dụng – chứa một khối lượng lớn nước giúp hệ thống ổn định và là nơi gắn và giấu các thiết bị như bộ lọc váng, đầu sưởi hay bộ làm mát. Một chiếc vớ kích thước mắt lưới từ 50 đến 100 micron có thể gắn thêm vào đầu thoát nước để lọc hỗ trợ, nhưng nhất định phải giặt nó hàng tuần, bằng không thì chất bẩn tích tụ trong vớ không được loại bỏ và làm nước bị ô nhiễm.

Nuôi S. bandensis theo bầy
Tôi không có nhiều kinh nghiệm trong việc nuôi S. bandensis theo bầy. Tôi chỉ có vài con giống nên không muốn mạo hiểm khiến chúng bị thương vì đánh nhau. Có lẽ nuôi theo bầy trong cùng hồ, đặc biệt là khi nuôi chúng từ nhỏ, là cách tốt nhất. Có lẽ những e ngại về việc mực nang đánh nhau là phóng đại. Tôi cho rằng chừng nào mà hồ đủ rộng thì mọi thứ sẽ ổn nhưng tôi không chắc “đủ rộng” là phải rộng đến cỡ nào. Một khi những con mực non của tôi đủ lớn, tôi sẽ nuôi chúng theo bầy trong hồ rộng 350 lít vì vậy tôi sẽ có nhiều thông tin hơn sau này.

Loài nuôi chung
Đa số cá, tôm và cua nhỏ hơn mực nang đều sẽ trở thành mồi của chúng, thậm chí mực nang còn xơi cả tôm tích. Những loài lớn có thể đe dọa mực nang. Tóm lại, tôi khuyên KHÔNG nên nuôi cá và mực nang với nhau. Tuy nhiên, theo tôi nuôi ốc biển là tương đối anh toàn.

Bất kỳ loài san hô hiền lành nào đều có thể nuôi chung với mực nang. Những loài có độc nên tránh. San hô nấm (mushroom), san hô sợi (colt coral), san hô hình cây (tree coral), san hô đinh hương (clove polyp), san hô sao xanh (green star polyp) là những lựa chọn thích hợp đối với hồ nuôi mực nang. San hô cứng cỡ nhỏ (small polyp stony) có lẽ không tốt vì lý do chiếu sáng và chất lượng nước.

Nuôi dưỡng S. bandensis
Mực nang là loài săn mồi ăn hầu hết các loài giáp xác và cá. Dường như sự chuyển động kích thích bản năng săn mồi đáng kinh ngạc của chúng, vì vậy rất nhiều người thích cho chúng ăn mồi sống. Đây có thể là một vấn đề bởi vì mồi sống rất đắt tiền và cho dù mực ăn cả cá, chúng thực sự là loài ăn giáp xác. Loài giáp xác phổ biến nhất dùng làm thức ăn là tép ma (ghost shrimp), vốn chỉ là món ăn kèm chứ không thích hợp để cho ăn hàng ngày.

Có hàng loạt loại thức ăn dành cho mực nang. Khẩu phần đa dạng luôn là ý tưởng tốt vì nó chứa nhiều dưỡng chất và khiến mực nang năng động hơn.

● Tôm/cua nước mặn tươi sống bắt ở địa phương. Đây là nguồn thức ăn tuyệt vời và đắt tiền nếu khai thác ở môi trường không ô nhiễm. Tôi sống gần vịnh San Francisco nơi có rất nhiều cua nhưng hiện tôi đang lo ngại về mức độ ô nhiễm có thể gây tác hại với mực nang, vì vậy tôi không sử dụng chúng như là nguồn thức ăn chính. Cũng đừng cho mực nang ăn tôm, cua có kích thước lớn hơn chúng bởi vì dù cuộc đấu giữa kẻ đi săn – con mồi có thú vị đến mấy thì kẻ đi săn cũng thường bị thương (ảnh 6).

● Cá nước mặn tươi sống bắt ở địa phương: như mô tả ở trên – nhưng nên nhớ rằng giáp xác là thành phần thức ăn chính của mực nang ngoài tự nhiên, vì vậy nếu chỉ được nuôi bằng cá thì sẽ không tốt. Nếu bạn thích ngắm các loài mực nang khác nhau ăn mồi ngoài môi trường tự nhiên, hãy xem chương trình Cephalopod Prey In The Wild (http://www.cephbase.dal.ca/preydb/preydb.cfm). Mặc dù không đề cập nhiều đến loài S. bandensis nhưng những thông tin ở đó rất hữu ích.

● Tôm/cua hay cá nước mặn tươi sống mua ở tiệm bán mồi câu: rất tốt chừng nào mà chúng được khai thác ở ở môi trường không ô nhiễm.

● Cá nước mặn tươi sống mua ở tiệm cá cảnh: không phải là lựa chọn tối ưu vì đấy thường là cá rô biển mà chúng vốn rất hung dữ và thậm chí có thể đả thương mực nang – chứ không phải vì chúng đắt tiền (ảnh 7).

● Tôm/cua nước mặn tươi sống mua ở tiệm cá cảnh: rất tốt nếu bạn kiếm được chỗ mua. Chúng thường rất đắt tiền nhưng là lựa chọn tốt trong trường hợp khẩn cấp. Ốc mượn hồn (hermit crab), loài dùng để vệ sinh hồ, không thích hợp lắm vì chúng quá nhỏ và có thể thụt vào bên trong vỏ - và mực nang có thể hoàn toàn không để ý gì đến chúng nữa.

● Tôm/cua nước ngọt tươi sống: thức ăn nguồn gốc nước ngọt có thích hợp với các loài nước mặn hay không vẫn là vấn đề nghi vấn – có lẽ chúng thiếu một số dưỡng chất hay các a-xit amin không tương thích. Tuy nhiên mực nang ăn ngấu nghiến tép ma cũng như cua và tôm càng cỡ nhỏ. Hậu quả lớn nhất đó là nếu mực nang không ăn chúng, thì giờ đây chúng ta sẽ có loài nước ngọt trong hồ nước mặn… mà chúng sẽ chết và làm nước bị ô nhiễm.

● Cá nước ngọt tươi sống: cá bảy màu rất tốt nhưng cá vàng dường như gây ra nhiều vấn đề. Điều lo lắng lớn nhất đó là chúng được điều trị bằng dung dịch chứa đồng hay những chất hóa học khác không tốt với sức khỏe của mực nang.

● Krill đông lạnh, cá hay các loại thức ăn đông lạnh khác: tức thức ăn thông thường, như krill đông lạnh mua từ tiệm cá hay tôm/cá chế biến đông lạnh mua ở chợ cũng rất tốt. Đảm bảo rằng thức ăn đã rã đông hoàn toàn, nên thử cho mực ăn kèm cùng với thức ăn tươi sống. Lưu ý rằng việc tập cho mực nang quen với thức ăn đông lạnh thực sự rất khó khăn. Dùng mẹo khiến thức ăn chết trông như còn sống nhờ một cây que trong suốt hay treo chúng “lơ lửng” trong dòng nước. Hai con mực nang hoang dã mà tôi đang nuôi ăn thức ăn đông lạnh hầu như ngay lập tức mà tôi chẳng phải cố gắng gì, trong khi những con khác của tôi chẳng thèm ngó ngàng gì đến chúng.

● Mua thức ăn tươi sống qua mạng: rất tốt nhưng đắt tiền vì phải trả phí vận chuyển và bạn cần phải bố trí một hồ riêng để giữ chúng sống. Hãy thử liên hệ TOMNO.com.





Tôi đề nghị cho mực nang ăn một lần mỗi ngày, và nhất định phải lấy thức ăn còn thừa ra khỏi hồ. Chúng có thể ăn hơn một lần mỗi ngày nhưng có vẻ như vậy là quá nhiều. Quá trình trao đổi chất của mực nang diễn ra rất nhanh vì thế không nên bỏ đói chúng quá vài ngày. Mực nang nổi lên gần mặt nước là dấu hiệu cho thấy chúng đói vì thế bạn cần lưu ý đến hành vi này.

 

Ấp trứng S. bandensis
Trứng của S. bandensis, giống như chùm nho với từ 8 đến 40 trái, có màu từ tím sẫm đến đen (mặt ngoài phần nào chứa mực) và thường dính với nhau thậm chí sau khi được mực nang cái gỡ ra khỏi giá thể. Trứng lép khi đẻ ra, nhưng nếu được thụ tinh, chúng sẽ căng phồng và nhanh chóng trở nên trong suốt khiến bạn có thể thấy được mực con bơi bên trong. Sau từ 2 đến 3 tuần, mực nang non ra đời và sẵn sàng gia nhập với thế giới bên ngoài. Đôi khi, noãn hoàng hãy còn chưa tiêu hết, tuy nhiên đây thường là hậu quả của việc nở sớm. Mặc dù tí hon nhưng chúng giống hệt với cha mẹ và bắt đầu đổi màu hầu như ngay lập tức (thậm chí ngay khi còn nằm trong trứng) (ảnh 8 và 9).





Mực nang mới nở có kích thước khoảng 4 mm (ảnh 10), nhưng lớn rất nhanh đến kích thước 1 cm trong vòng một tháng! Tôi nuôi mực non S. bandensis mới nở trong lưới ấp vì vậy tôi có thể theo dõi và đảm bảo rằng tất cả đều ăn uống bình thường (tôi lật mặt trong của lưới ra ngoài để bề mặt chuyên dụng hướng ra và mực non không bị mắc vào lưới). Nếu mực non được nuôi trong hồ chính, chúng có thể bị hao hụt hay bị hút vào bộ lọc. Tôi cũng có kinh nghiệm nuôi mực nang non trong các hồ “tiểu cảnh” (cube) mà bạn hay thấy trưng ở các tiệm cá cảnh. Tôi thường nuôi khoảng 5 con trong một lưới ấp trong nhiều tháng hay cho đến khi tôi bắt đầu thấy chúng đánh nhau (ảnh 11). Sau đó tôi dời chúng đến hồ có dung tích 350 lít được chia làm nhiều ngăn. Tôi thử nuôi theo bầy để chúng bắt cặp và nuôi riêng từng cá thể trừ khi bắt cặp, và kết quả đạt được là như nhau trong cả hai trường hợp, nhưng trong tương lai tôi sẽ thử nuôi cả đàn trong một hồ lớn.





Nếu mực nang của bạn đẻ trứng, hãy cứ để trứng ở đấy cho đến khi căng phồng. Sau đó bạn cẩn thận gỡ chúng khỏi giá thể bằng cách ngắt “cuống” của chùm trứng và chuyển vào lưới hay hồ ấp (tránh di dời trứng gần sắp nở vì có thể làm mực non bị căng thẳng) (Ảnh 12 và 13). Sẽ an toàn hơn cho trứng nếu bạn di chuyển luôn cả giá thể cùng với trứng và treo bằng dây hay ống cứng sao cho trứng nằm lơ lửng trong nước. Bố trí dòng thổi nhẹ qua trứng và loại bỏ những trứng không thụ tinh. Đảm bảo bao bộ lọc/máy bơm bằng bọt biển hay chỉ sử dụng máy sục khí để tạo dòng chảy.





Việc ấp trứng cũng có những thuận lợi và khó khăn riêng. Thuận lợi ở chỗ – trứng dễ di chuyển và chiếm ít không gian, và bạn cũng có thể nắm được độ tuổi của mực non khi còn bên trong trứng. Tuy nhiên, khó khăn là rất lớn – đấy là vấn đề nuôi dưỡng mực non. S. bandensis không ăn gì 2-3 ngày sau khi nở, nhưng một khi bắt đầu ăn, chúng ăn nhiều kinh khủng và thức ăn phải vừa với kích thước của miệng chúng. Tép mysis là loại thức ăn rất thích hợp nhưng bạn cần số lượng rất nhiều và tình hình trở nên khó khăn hơn, mysis là loài ăn thịt nên bạn phải nuôi chúng trong bồn đủ rộng và cho ăn đầy đủ để chúng không ăn thịt lẫn nhau.

Nếu may mắn bạn có thể tự kiếm thức ăn hay sống gần nơi sản xuất và bán chúng, hay quyết định tự ươm thức ăn, thì bạn sẽ thành công. Bằng không, bạn phải mua thức ăn vận chuyển trong ngày và tốn nhiều chi phí. Khi mua hàng tươi sống, tôi hài lòng với www.mysid-shrimp.com, một chi nhánh của Reed Mariculture.

Nếu bạn sống gần biển, bạn có thể tự đi vớt amphipod (tép Gammarus spp) để làm thức ăn cho mực non một cách dễ dàng. Tôi thích đến những bãi sỏi lộ thiên khi nước triều rút xuống, tìm cục đá to cỡ bằng chiếc đĩa, moi nó lên và xúc sỏi bỏ vào xô nước. Trong đó thường có tép và “voilà”, loại thức ăn dễ kiếm (ảnh 14 và 15).





Nhà lai tạo S. bandensis người Anh, Mike Irving, hướng dẫn cách thu hoạch tép mysis làm thức ăn cho mực nang non như sau “Ở bờ biển, bạn có thể phát hiện nơi có tép mysis. Chúng thường sống ở vùng có thủy triều hay nước lợ. Tôm sống trên mặt cát, vì vậy để thu hoạch chúng, bạn cần đem theo lưới mịn (kích thước sao cho bùn đi qua nhưng tép bị giữ lại) và kéo nó trên bề mặt cát/bùn. Khi lưới của bạn khuấy động tép mysis và lướt trong mước, bạn sẽ bắt được chúng.

Lưu ý – khi bạn tự đánh bắt tép mysis, trước tiên bạn cần chắc chắn rằng vùng đó không bị ô nhiễm (tuy nhiên, sự hiện diện của tép phần nào chứng tỏ điều này) và bạn cũng đừng đánh bắt quá nhiều. Khi vận chuyển chúng từ bãi biển về nhà, nếu bạn bắt quá nhiều so với dung tích thùng chứa, tép sẽ tiêu thụ hết ô-xy và kết cục bạn chỉ thu được một thùng tép chết. Nên đánh bắt vừa đủ và sục khí nếu cần – tốt nhất bạn nên mua một bộ sục khí chạy bằng pin”.

Dùng cá con làm mồi cũng được (octopets.com bán cá bảy màu nước mặn non). Một số người nuôi thúc ấu trùng artemia nhưng chỉ dùng những lúc khẩn cấp – về lâu dài, artemia không thể đủ cho nhu cầu của mực non.

Một cách khác là thử tập cho chúng ăn tép mysis đông lạnh. Thả mực nang vô một hồ nhỏ hay lưới ấp với dòng tuần hoàn đủ mạnh để đẩy tép mysis chuyển động và sau vài ngày mực non sẽ bắt đầu ăn.

Lưu ý: không rõ S. bandensis có ổn không khi chỉ ăn một loại thức ăn duy nhất như bảy màu nước mặn, artermia nuôi thúc hay tép mysis đông lạnh. Khẩu phần thức ăn tươi sống đa dạng dường như đem lại cơ hội sống sót cao hơn.

Lai tạo S. bandensis
Tôi phần nào thành công trong việc lai tạo S. bandensis – chủ yếu bằng cách nuôi một bầy hay một cặp mực giống trong hồ. Tôi lai tạo rất nhiều, những để chết nhiều mực giống trước khi thu được trứng vì những nguyên nhân mà tôi thấy bao gồm từ việc đánh nhau cho đến không gian hồ chật hẹp, mực tự làm mình bị thương vì cố vượt qua tấm ngăn, hay bị nhiễm độc dần qua những loại thức ăn tươi sống bắt ở vịnh San Francisco.

Mực nang sinh sản bằng cách đầu đối đầu, và túi tinh của con đực gọi là spermatophore được nạp vào một ngăn nằm bên dưới da con cái (ảnh 16). Quá trình sinh sản kéo dài từ 10 giây đến nhiều phút, và ở một số loài, con đực sẽ dùng vòi của mình đẩy túi tinh của con đực khác ra khỏi ngăn của con cái. Mực cái có thể đẻ nhiều lứa trứng và sống nhiều tháng sau khi đẻ.



Mặc dù mực nang có thể nhận biết giới tính của nhau, nhưng người nuôi rất khó phân biệt một cách chính xác trừ phi bạn thực sự quan sát chúng sinh sản. Nói chung, S. bandensis đực thường thể hiện những hoa văn tương phản đen và trắng mỗi khi đối mặt với những con đực khác trong khi con cái có vẻ thư giãn hơn với màu sắc lốm đốm của mực nang ở trạng thái bình thường. Tuy nhiên, con đực đôi khi thể hiện giống như con cái và ngược lại, vì vậy cần phải quan sát thật cẩn thận khi ghép cặp hai con S. bandensis chưa biết nhau.

Phương pháp ghép cặp và phân biệt giới tính mà tôi đang áp dụng được phát triển với sự trợ giúp của Chris Maupin. Đến nay, dù chưa hoàn hảo, nhưng nó dường như có tác dụng. Tôi dựng những tấm ngăn trong hồ có dung tích 350 lít, trên mỗi tấm đều có gắn cửa sổ trong suốt hay mờ (ảnh 17). Để phân biệt giới tính mực nang, tôi bố trí cửa sổ trong suốt để xem chúng phản ứng với nhau như thế nào. Hy vọng rằng, những phản ứng của chúng cho phép tôi xác định được giới tính của chúng. James Wood đề nghị bố trí một tấm gương trong hồ nhưng tôi chưa thử cách này bao giờ.



Một khi tôi đoán được đâu là con đực hay con cái, tôi gỡ bỏ cánh cửa và quan sát hai con đối mặt với nhau. Một cặp đực và cái sẽ sinh sản hầu như ngay lập tức trong khi hai con đực sẽ có biểu hiện xung đột (hình 11). Sau khi sinh sản, tôi tách hai con ra để tránh xung đột. Nếu hai con đều là đực, tôi sẽ tách chúng ra càng nhanh càng tốt. Cặp đầu tiên mà tôi cho sinh sản thành công bằng cách này đẻ ra một lứa trứng. Những con mực nang kế tiếp mà tôi thử đều là đực. Lần thử thứ ba dường như rất thành công, cặp mực quấn quít với nhau như điên trước khi tai họa giáng xuống. Hai con cố bắt cặp qua mắt lưới của tấm ngăn. Kết cục là cả hai đều bị thương và chết ngay sau đó.







Tôi cũng nuôi cũng nuôi mực nang theo đàn để xem chúng có bắt cặp hay sinh sản mà không cần can thiệp hay không, nhưng thành công không nhiều, hầu hết đều dẫn đến xung đột. Có lẽ vì kích thước hồ nuôi quá nhỏ.

Khi những con mực non mà tôi lai tạo được đủ lớn, tôi sẽ bổ sung thêm một số phần. Những phần tôi dự định bổ sung bao gồm: sử dụng những tấm ngăn khác nhau, bố trí khoảng trống giữa các tấm ngăn để ngăn cản chúng tiếp xúc với nhau và dùng hồ thật lớn để nuôi một bầy mực nhỏ. Tôi nghĩ rằng S. bandensis sẽ sinh sản một cách dễ dàng trong một đàn 10 con nếu chúng được nuôi trong hồ 1000 lít bố trí thật nhiều rong biến cỡ lớn để chúng trú ẩn.

Kết luận
Mực nang là loài cực kỳ thú vị, và tôi hãy còn ngạc nhiên rằng tôi đang có chúng trong nhà mình. Tôi hy vọng rằng ngày càng có nhiều người bắt đầu nuôi dưỡng và lai tạo chúng để chúng trở thành loài lai tạo phổ biến trên thị trường cá cảnh. Tôi hy vọng rằng bạn sẽ thấy bài viết này hữu ích và khơi gợi niềm đam mê nuôi dưỡng và lai tạo mực nang ở các bạn. Nếu bạn có thông tin gì mới về vấn đề nuôi dưỡng và lai tạo Sepia bandensis, hay bạn phát hiện bất cứ sai sót nào trong bài viết này thì xin hãy liên hệ với tôi, bởi vì để làm cho loài bandensis phổ biến trong nuôi dưỡng nhân tạo thì chúng ta cần phải thu thập thật nhiều thông tin.

Tham khảo
www.DaisyHillCuttleFarm.com
The Cephalopod Page - http://is.dal.ca/~ceph/TCP/index.html
The Octopus News Magazine Online - www.TONMO.com
CephBase - http://www.cephbase.utmb.edu/
Mike Irvings www.CephsUK.co.uk
www.Octopets.com
Lights of America Fixtures - http://www.lightsofamerica.com/floods.htm