Cá bướm Pantodon buchholzi

Cá bướm Pantodon buchholzi

Tây Phi là vùng có nhiều loài cá cảnh độc đáo. Đa phần chúng là những loài thân thuộc với hầu hết người chơi cá cảnh, bao gồm cá rô đốm Ctenopoma acutirostre, khủng long Polypterus spp., một loạt loài mormyrid chẳng hạn như cá mũi voi, cá voi tí hon (baby whale) và loài cá nóc nước ngọt lớn nhất Tetraodon spp. Một trong số những loài độc đáo nhất là cá bướm Phi (African butterflyfish) Pantodon buchholzi.

Kiến thức cơ bản
Cá bướm là loài họ hàng xa của cá rồng và những loài cá lưỡi xương khác. Pantodon buchholzi là loài cá tầng mặt, chúng bơi sát mặt nước. Chúng có lưng bẹt, đầu tù và thân rộng, với hàng tia vây kéo dài xuống phía dưới. Vây ngực lớn và xòe rộng hai bên thân giống như cánh “bướm” khi nhìn từ trên xuống. Vây bụng triệt thoái thành những tia kéo dài hướng xuống dưới như nan quạt. Vây hậu môn lớn và đuôi xòe rộng giúp cá phóng mạnh khỏi mặt nước để đớp côn trùng. Cá có màu xám và nâu để dễ ngụy trang.

Cá bướm là loài rình mồi hiệu quả và chuyên ăn những loài côn trùng trên cạn rơi trên mặt nước hoặc trên cành hay lá cây, đủ gần để chúng phóng lên đớp. Chúng phóng rất mạnh và vì vậy hồ nuôi phải có nắp đậy thật kín. Phương thức săn mồi này được hỗ trợ bởi đôi mắt to ngay trên đầu sát với mặt nước, cùng với một cái miệng thật to hướng lên – tương tự như cá rồng – mà nó có thể đớp những con mồi lớn.

Trong hồ nuôi, cá sẽ học cách ăn bất kỳ loại thức ăn nổi nào chẳng hạn như viên và tấm, miễn đủ lớn để thu hút sự chú ý của chúng. Loại thức ăn tốt nhất, đặc biệt là khi nuôi thúc để cá sinh sản, là dế sống. Cá bướm ở tình trạng bình thường có thể cảm nhận được chuyển động của dế trên mặt nước từ khoảng cách xa và nhanh chóng tìm đến con mồi.

Địa bàn phân bố tự nhiên của cá bướm là những ao hồ, đầm lầy, vùng ngập nước, dòng chảy và nhánh sông nước đen yên tĩnh. Chúng thường tụ tập ở chỗ có vật nổi đặc biệt là cành cây, nơi chúng có thể săn mồi đậu trên lá và cành và che chở chúng khỏi sự truy lùng của chim săn mồi. Chúng bơi chậm rãi và thận trọng để tránh làm con mồi hay kẻ thù phát hiện, nhưng chúng có thể phóng thật nhanh để tấn công những sinh vật nhỏ hơn mà chúng phát hiện thấy.




Điều kiện hồ nuôi
Hồ nuôi phải yên tĩnh và nước không được quá xáo động. Chúng có thể chịu đựng được nhiều điều kiện khác nhau miễn là nước không quá a-xít hay ba-dờ. Nước hơi mềm và có tính a-xít là điều kiện lý tưởng để chúng sinh sản và nuôi dưỡng cá con, nhưng độ cứng trung bình với pH từ 7.0 đến 7.8 cũng đủ để cá bướm sống mạnh khỏe và thoải mái.

Cá bướm không đòi hỏi nhiều không gian nếu chúng được nuôi trong loại hồ sinh thái Tây Phi, hồ có dung tích 120 lít hay nhiều hơn có thể nuôi nhiều loài khác cùng với cá bướm. Cần lựa chọn cá nuôi chung hồ một cách thận trọng. Mặc dù cá bướm không phải là loài săn mồi hung dữ nhưng những con cá nhỏ bơi trước mõm của chúng có thể bị nuốt chửng. Những loài tetra và lòng tong (barb) cỡ lớn được an toàn. Cá cichlid ăn đáy, cá nheo cỡ nhỏ, cá rô Ctenopoma và mormyrid là những lựa chọn thích hợp. Tránh nuôi những loài cá rỉa vây bởi vì chúng sẽ tấn công bộ vây dài, xòe to của cá bướm. Ánh sáng phải dịu bởi vì cá bướm sống gần mặt nước, do vậy những loài thực vật với nhu cầu ánh sáng thấp như ráy Anubias, Bolbitus và tiêu thảo Cryptocoryne là những loài thích hợp nhất.

Cá bướm không hung dữ với cá thể cùng bầy hay khi sinh sản. Cá đực và cá cái có thể được phân biệt thông qua vây hậu môn. Trong khi vây của cá cái rộng và liền lạc thì vây cá đực tách làm hai phần riêng biệt mà phần dưới dài hơn phần trên. Cá cái cũng to và nặng hơn so với cá đực. Màu sắc cá bướm cực kỳ đa dạng và không thích hợp để dùng vào việc phân biệt giới tính. Có thể nuôi chung rất nhiều cá thể và chúng thậm chí dồn cục một chỗ thành một bầy đông đúc.

Ngay sau đó, cá đực chiếm riêng những lãnh địa nhỏ, nơi chúng đánh đuổi những con cá bướm khác. Sự cạnh tranh không bạo lực lắm mà thường kết thúc bằng việc những kẻ thâm nhập bị đuổi ra chỗ khác. Nếu có quá nhiều cá so với kích thước hồ, nên loại bớt một số. Một hồ với diện tích bề mặt 30 x 60 cm (60 đến 80 lít) dư sức nuôi một cặp hay ba con cá bướm.



Lai tạo
Cá bướm mạnh khỏe sinh sản rất dễ dàng. Cách kích thích thông thường là thay nước mát. Những quả trứng màu trắng đục nhanh chóng nổi lên mặt nước và nằm trên thực vật nổi. Chúng chuyển sang màu sẫm sau 24 giờ và bắt đầu chìm xuống. Những cái trứng lớn nở sau 7 ngày. Cá bột không cần sự chăm sóc của cha mẹ, thậm chí cá cha mẹ còn có xu hướng ăn con. Nếu bạn có chủ định ươm cá bột, tốt nhất nên bắt cá cha mẹ ra khỏi hồ một khi trứng xuất hiện.

Chăm sóc cá bột
Chăm sóc cá bột khó hơn nhiều so với ấp trứng. Cá bướm con rất hiếu động và không giỏi tìm kiếm thức ăn. Cá mới nở chỉ giống cá cha mẹ ở màu sắc. Vây chưa hề phát triển và trông giống như những con nòng nọc gày gò. Đặc điểm dễ nhận thấy nhất là cặp mắt to và nổi trội ngay từ những ngày đầu. Sau khi cá nở, chúng bám lên thực vật nổi và ở yên đó chờ đợi thức ăn. Chúng chỉ ăn thức ăn tươi sống xuất hiện trong tầm mắt, và thậm chí không chịu đớp thức ăn trừ phi chạm mõm vào đó trước.

Phần khó khăn nhất là làm sao kiếm đủ thức ăn cho chúng. Chúng còn quá nhỏ để ăn côn trùng chẳng hạn như ấu trùng ruồi giấm hay dế kim (pinhead) và bất kỳ thức ăn nào nằm ngoài tầm nhìn đều bị bỏ qua. Ấu trùng artemia có lẽ là loại thức ăn phù hợp nhất nhưng lại không sống lâu trong nước ngọt. Bo bo gồm Daphnia và Moina (tương tự như Daphnia nhưng nhỏ hơn) thích hợp hơn vì sống lâu nhưng vấn đề là làm sao để thức ăn xuất hiện trước mặt chúng càng lâu càng tốt. Tốt nhất là hạ mực nước xuống sao cho thực vật nổi hầu như chạm vào đáy hồ. Mực nước khoảng 1.2 cm cũng không gọi là quá thấp. Với mực nước như vậy, thức ăn tươi sống không thể bơi bên dưới cá bột. Độ rậm rạp của thực vật nổi cũng bẫy thức ăn trong những vũng nhỏ cùng với cá bột, điều giúp chúng dễ dàng tìm kiếm thức ăn. Nếu sử dụng ấu trùng artemia thì cần thay nước thường xuyên, cách tốt nhất là châm nước đã hả vào hồ, chờ vài phút để nước ổn định và hạ mực nước xuống vị trí ban đầu.

Cá bột sẽ lớn rất mau một khi chúng được cho ăn đầy đủ. Thách thức kế tiếp là ngăn để chúng khỏi ăn thịt lẫn nhau. Mỗi bầy thường có trên 100 con, và càng tiếp xúc nhiều thì khả năng ăn thịt lẫn nhau càng cao. Theo bản năng, chúng sẽ nuốt bất cứ thứ gì nhỏ hơn rơi vào tầm ngắm của mình. Cá to không do dự ăn thịt cá cùng bầy nhỏ hơn, điều khiến những con đã to lại càng to hơn và không thể ăn thịt lẫn nhau được nữa. Kết quả là từ một bầy trên 100 con chỉ còn lại vài con.

Quá trình này hoàn toàn tự nhiên, trừ phi bạn có kế hoạch lai tạo cá bướm số lượng lớn, việc ăn thịt lẫn nhau là cách thức thích hợp để thu được một số cá thể to lớn và khỏe mạnh. Cách hữu hiệu nhất để giảm thiểu sự ăn thịt lẫn nhau là giảm mật độ nuôi. Khi cá được một tuần tuổi, chúng có thể được tách sang những hồ khác với mật độ thưa hơn. Chúng sẽ vẫn ăn thịt lẫn nhau, nhưng mật độ thấp sẽ hạn chế vấn đề này một cách tối đa.



Chăm sóc cá non
Cá bột bắt đầu phát triển bộ vây đặc trưng ở hai tuần tuổi. Bấy giờ, chúng hơi nhỉnh hơn 1 cm một chút và có thể ăn loại thức ăn to hơn. Ấu trùng ruồi giấm và dế kim là thức ăn thích hợp ở giai đoạn này. Bo bo và ấu trùng artemia vẫn được dặm thêm chừng nào mà mực nước còn thấp. Khi cá bột được 6 tuần tuổi và dài đến 2.4 cm, chúng bắt đầu ăn thức ăn viên nổi và thức ăn đông lạnh. Điều này cần phải được huấn luyện một chút bằng cách dặm thức ăn viên cùng với ấu trùng ruồi giấm và dế kim. Khi chúng đang mải mê ăn thức ăn tươi sống, chúng cũng ăn luôn thức ăn viên và nhận biết đó là thức ăn.

Ở 12 tuần tuổi, cá non có bề ngoài và hành vi tương tự như cá trưởng thành. Nguy cơ ăn thịt lẫn nhau giảm nhiều sau thời điểm này, nhưng tốt nhất không nên thả chúng chung với những con đã trưởng thành. Sau vài tháng, cá non có thể được thả nuôi chung trong hồ cộng đồng. Pantodon buchholzi trưởng thành chậm và dường như chúng chỉ bắt đầu sinh sản ở 1 năm tuổi hay lâu hơn.

Kết luận
Cá bướm Phi là một loài thú vị và dễ thương đối với hồ cảnh. Chúng là loài bầy đàn tuyệt vời với những loài nuôi chung có kích thước phù hợp, và là một thách thức trong vấn đề lai tạo. Nếu bạn đang tìm kiếm những loài cá lạ vốn rất nhiều ở vùng Tây Phi, thì Pantodon buchholzi là một lựa chọn tuyệt vời.