Thiết lập hồ sinh cảnh cho loài tetra mù

Thiết lập hồ sinh cảnh cho loài tetra mù
Vince Brach – FAMA 4/08

Trong số ra trước đây trên tạp chí này, tôi đã giới thiệu về thế giới thủy sinh tuyệt vời trong các hang động. Bởi vì những sinh vật hang động ngay lập tức được pháp luật bảo vệ và vì chỉ một số ít người có thời gian và điều kiện để thám hiểm hang động, nên ý tưởng thiết lập hồ sinh cảnh (biotope) hang động - với các loài cá ở đó - dường như chỉ khả thi đối với các thủy cung thương mại và công cộng. Tuy nhiên, có một loài cá hang động – loài tetra mù (Astyanax fasciatus mexicanus) - vừa hấp dẫn mà lại trong tầm tay của người chơi cá bình thường.

Loài hoàn toàn thích nghi với đời sống hang động này là cá tetra mù Mexico (dạng mắt sáng là cá tetra nội địa duy nhất ở Mỹ) có thể được mua một cách dễ dàng và hợp pháp thông qua các nhà kinh doanh cá cảnh. Chúng sinh sản một cách nhanh chóng trong môi trường hồ nuôi, và dễ chăm sóc đến nỗi nhiều năm trời đóng vai trò “dành cho người mới bắt đầu nuôi cá”.

Theo yêu cầu của ban biên tập, tôi vạch kế hoạch thiết lập một hồ trưng bày đặc biệt về loài cá thú vị này trong môi trường mô phỏng hang động. Kết quả thu được vượt quá sự mong đợi, và tôi xin trình bày cách thực hiện trong bài viết này.


Loại đất sét nung đặc biệt được sử dụng để nặn các thạch nhũ và măng đá cho dự án hồ hang động của tác giả. Lưu ý các mô hình đều rỗng ruột để tránh không bị nứt khi nung trong lò.

Dự án hồ hang động
Điều gì gợi nhớ đến hang động hơn là những thạch nhũ và măng đá mảnh mai, kỳ quái? Những kiến tạo đá vôi hay “đá chảy” này hình thành khi mạch nước ngầm giàu khoáng chất nhỏ giọt trong hang. Chỉ về sau khi mạch nước biến động thì những kiến tạo này mới chìm hẳn trong nước.

Tôi quyết định biến các thạch nhũ và măng đá nhân tạo thành trọng tâm trang trí của hồ nuôi cá tetra mù. Tôi nặn chúng bằng loại đất sét chịu nhiệt của hãng Hobby Lobby. Mô hình làm từ đất sét này phải để cả tuần mới khô. Khi đã sẵn sàng, tôi tráng qua một lớp men bóng màu be và đem nung ở chỗ người làm mô hình ở địa phương, người vận hành một lò nung lớn dành cho các loại đồ gốm mỹ thuật. Anh bảo tôi rằng để duy trì nhiệt độ nung cao mà không bị nứt thì mô hình nhất định không được đặc. Thay vào đó, chúng phải rỗng ruột và không được dày quá 1 cm. Tiền mua đất sét hết 15 đô la và quá trình tráng men+nung tốn gần 10 đô la nữa.

Trước khi nung mô hình đất sét, tôi cẩn thận cắt đáy bằng phẳng để dễ dán vào đáy hồ và tấm kiếng trần bằng keo silicon. Phải cắt trước khi nung, bởi vì gốm rất cứng, thậm chí lưỡi cưa siêu cứng Carborundum cũng không ăn thua!

Khi chuẩn bị gắn các mảnh, tôi sắp xếp chúng ở hai bên khoảng trống phía sau hồ và chừa phần giữa làm “sảnh”. Các thạch nhũ được treo một cách đơn giản trong nước từ nắp kính, mà tôi cắt vừa đúng với viền hồ 40 lít (mua từ siêu thị WalMart với giá 10 đô la).

Bố cục được hoàn tất với vài cục đá vôi màu sáng, sỏi mịn và hậu cảnh làm bằng bảng nhựa đen. Một lợi ích không ngờ của hậu cảnh tối đó là phản chiếu mờ ảo của “kiến tạo” đất sét lên mặt kiếng sau tạo ra ảo giác về chiều sâu.

Để hoàn tất hồ, tôi gắn một bộ lọc ngoài và một cây sưởi định sẵn nhiệt độ (26 độ C), chúng được mua ở WalMart hết 40 đô la. Cả hai đều làm bằng nhựa đen để phù hợp với tông nền tối.

Hang động thường tối tăm, và cá tetra mù chuộng bóng tối hay ít ra là ánh sáng dịu. Do vậy, tôi quyết định thử tạo hiệu ứng “ánh trăng” bằng cách sử dụng mảng đèn LED xanh hiệu Pep Boys (vốn được thiết kế để dự phòng khi cúp điện; giá khoảng 8 đô la) nối với bộ nguồn cũ 12 VDC. Tôi gắn mảng đèn LED vào hộp nhựa chống thấm, chỉnh nó ngay chính giữa để ánh sáng chiếu thẳng xuống sảnh trung tâm của hồ cá.

Tôi ước là có thể diễn tả được hiệu quả tuyệt diệu của bộ đèn ánh trăng tạo ra trong một phòng tối, với những con tetra bơi trong hang động màu xanh ma quái. Không may, mặc dù đèn LED dường như quá sáng với mắt người, nó lại không đủ sáng để chụp toàn cảnh hồ - ít ra là với máy chụp hình của tôi. Nhưng tôi vẫn cung cấp một trong số những hình chụp về hồ tối này với hy vọng diễn tả phần nào hiệu ứng hang động.

Hồ hang động: Danh sách mua sắm ● Hồ kiếng 40 lít ● Nắp kiếng ● 5 kg đất sét chịu nhiệt ● 2.5 kg sỏi mịn ● Vài cục đá vôi ● Bảng nhựa đen cắt vừa với mặt kiếng sau ● Bộ lọc ngoài ● Cây sưởi nhỏ ● Bảng đèn LED xanh và bộ nguồn ● Hộp chống thấm để gắn đèn ● Keo silicon

Thả cá
Tôi mua 18 con tetra mù từ Jim Birdd, chủ tiệm Exotic Fish ở Tyler, Texas. Chỉ 12 con được chọn nuôi trong hồ sinh cảnh hang động, tiêu chuẩn lựa chọn là những con mà mắt kém phát triển nhất. Cá tetra mù có mắt khi mới nở nhưng thoái hóa khi trưởng thành và bị da bao phủ. Tuy nhiên, vẫn còn sót lại một ít tàn tích của biểu mô (choroidial epithelium) và màng phản xạ (reflective tapetum). Thậm chí một vài con còn có những mảnh thủy tinh thể, dễ nhầm với con mắt nhỏ xíu. Sự phát triển hầu như mù lòa phụ thuộc vào nguồn ánh sáng trong hồ lai tạo mà điều kiện mong muốn (tức mù lòa) phải được hỗ trợ bởi bóng tối.


Cá tetra mù rất dễ nuôi và có sức chịu đựng tốt.

Ngoài tự nhiên, một số cư dân thích nghi với đời sống hang động hay tetra mù Mexico được phát hiện tại hang La Cueva Chica ở vùng San Luis Potosi, Mexico vào năm 1936.

Tetra mù rất háu ăn mặc dù không thấy đường và dễ dàng định vị được thức ăn rơi xuống đáy, vị trí ưa thích của chúng. Tuy vậy, chúng cũng rất nhạy với âm thanh hay vật thể rơi trên mặt nước và nhao lên để kiểm tra xem có gì không. Ở hang La Cueva Chica, phân dơi rơi trên mặt nước là nguồn thức ăn chính, nhưng trong hồ của tôi, chúng ăn loại thức ăn tấm dành cho cá nhiệt đới.


HÌNH TRÊN: Đây là hồ đơn giản nhưng rất ấn tượng của tác giả dành cho loài tetra mù. Để tạo ra hiệu ứng hang động, tác giả đã kết hợp bảng sơn đen ở mặt sau với sỏi và đá vôi ở đáy “hang”, cũng như các thạch nhũ và măng đá nhân tạo ở trần và đáy hang. Việc chiếu sáng mạnh chỉ để chụp hình bởi vì cá tetra mù chuộng bóng tối hay ánh sáng dịu. HÌNH DƯỚI: Hồ trong điều kiện chiếu sáng “tự nhiên”.

Thám hiểm hang động
Các hang động luôn hấp dẫn với những nhà thám hiểm và tự nhiên học. Sự cách trở của chúng, vẻ đẹp ma quái của thạch nhũ và măng đá, những cư dân khác thường và bóng tối cũng như sự tịch mịch vô biên của chúng như thể là bùa mê. Các thợ lặn đã mạo hiểm mạng sống khi tìm đường đi trong những hang động ngầm dưới nước, bởi vì không hề có không khí bên trên mặt nước để thở nếu bình lặn của họ bị hư.

Còn ở đây, tại phòng nuôi cá yên bình của mình, tôi có thể chiêm ngưỡng loài tetra mù bằng xương bằng thịt bơi tung tăng trong cái thế giới nhỏ bé và mờ ảo, chúng định hướng một cách tuyệt vời bằng xúc giác và khứu giác. Đấy là cơ hội cho một cuộc thám hiểm trong tâm tưởng!