Cá sơn Steven Bulinski – FAMA 9/08 Cá sơn là loài tuyệt vời đối với các hồ cảnh biển. Đa số đều giỏi chịu đựng và thích nghi tốt với môi trường hồ nuôi. Trong bài viết này, tôi sẽ thảo luận về một số đặc điểm chung của họ cá, bí quyết chăm sóc và đặc điểm của một số loài. Cá sơn cũng là một trong số những loài cá biển dễ lai tạo nhất, nhưng hiện chỉ có vài loài được lai tạo ở cấp độ thương mại. Ở cuối bài, tôi sẽ đề cập đến vấn đề lai tạo. Điều này chủ yếu dựa trên những gì mà tôi biết về một số loài phổ biến trên thị trường và có thể đem áp dụng cho những loài khác. Sơ lược về họ cá sơn Họ cá sơn Apogonidae bao gồm gần 27 chi với hơn 300 loài. Kích thước trung bình của cá sơn khoảng 7-8 cm. Loài nhỏ nhất là cá sơn mini – mini cardinal (Apogon neotes) với kích thước trưởng thành khoảng 2.5 cm. Loài lớn nhất có thể đạt 25 cm, chẳng hạn như cá sơn răng lớn – large-tooth cardinal (Cheilodipterus marcodon) và cá sơn khổng lồ – titan cardinal (Holapogon maximus). Ngoài tự nhiên, cá sơn hoạt động nhất về đêm, và hầu như lẩn trốn trong các khe nứt vào ban ngày. Vào ban đêm, chúng tụ tập để tìm kiếm thức ăn là các loài giáp xác và cá nhỏ. Chúng phân bố chủ yếu nơi các vùng nước tĩnh trong các vịnh và đầm nước. Nhiều loài thường lẩn trốn trong đám gai của cầu gai. Cá sơn non dành phần lớn thời gian trong vùng được bảo vệ bằng gai này. Cá sơn sử dụng hình thức chăm sóc con gọi là ấp miệng. Nghĩa là, sau khi trứng được thụ tinh, cá đực sẽ giữ và bảo vệ trứng trong miệng cho đến khi cá bột sẵn sàng được phóng thích và tự lo liệu cho bản thân. Yêu cầu chăm sóc Hầu hết cá sơn thích nghi tốt với hồ có kích thước bình thường. Ngoại trừ một số loài kích thước lớn (hơn 10 cm), hồ với dung tích khoảng 80 lít là đủ. Bố trí thêm đá và hang hốc để mô phỏng môi trường tự nhiên của chúng. Điều này đặc biệt cần thiết nếu hồ của bạn được chiếu sáng mạnh. Cá sơn chuộng ánh sáng dịu, nhưng chúng cũng ổn với hồ sáng hơn nếu được cung cấp một số vùng che chắn. Điều này dẫn đến thật nhiều chỗ trú ẩn, vì vậy tốt nhất hãy nuôi chúng trong hồ không quá sáng nếu bạn muốn nhìn thấy cá sơn của mình bơi ra bên ngoài để ngắm chúng. Với một số loài, việc nuôi theo đàn là khả dĩ. Tuy nhiên, khi một cặp cá hình thành thì có thể xảy ra một số ức hiếp đối với những cá thể chưa bắt cặp khác như trường hợp của cá sơn banggai. Dẫu điều này chưa đến mức nghiêm trọng, bạn cũng nên tách những cá thể đơn lẻ ra bởi vì sự hung dữ có thể gia tăng đến mức khốc liệt. Một khi đề cập đến danh sách cá an toàn đối với hồ rặng san hô thì cá sơn luôn nằm ở vị trí hàng đầu. Ngoại lệ duy nhất có lẽ là các loài kích thước lớn. Còn với cá có kích thước trung bình (từ 7 đến 10 cm) bạn sẽ không gặp phải vấn đề gì. Điều duy nhất mà tôi lưu ý là về các loài tôm và cua cảnh nhỏ. Tôm vệ sinh cỡ lớn sẽ ổn, cũng như các loài vệ sinh thông thường khác như ốc và ốc mượn hồn. Cá sơn cũng tương thích với một số loài cá khác. Chỉ cần đừng nuôi chúng với loài quá lớn khiến chúng bị coi như thức ăn. Cá sơn hoàn toàn có khả năng xơi tái các loài cỡ nhỏ nuôi chung hồ. Chúng có thể nhồi nhét nhiều thứ trong miệng, vì vậy có lẽ nên chọn cá nuôi chung có kích thước tương đương họăc hơi nhỉnh hơn một chút. Thức ăn Nhìn chung, cho cá sơn ăn là công việc dễ dàng. Trong hồ nuôi, đa số đều thích nghi với thức ăn chế biến. Nhiều con chấp nhận thức ăn khô như viên và tấm. Để có thêm chất dinh dưỡng, cá cần được cho ăn thêm thịt chẳng hạn như tôm, cá, tép krill băm nhỏ và cả mực, artemia và tép mysis nữa. Mặc dù cá sơn là loài ăn thịt, bỏ thêm chút tảo vào khẩu phần ăn của chúng cũng tốt. Đừng sai lầm khi tìm kiếm loại thức ăn mà cá thích và chỉ cho ăn loại đó. Điều này có thể khiến cá bị thiếu chất và mắc những bệnh mà chúng có thể miễn nhiễm nếu được cho ăn đủ chất. Nếu loài cá sơn mà bạn định nuôi có màu đỏ, có lẽ bạn cần cho nó ăn loại thức ăn kích màu đặc biệt để duy trì màu sắc. Tép mysis chứa nhiều carotene và thích hợp để duy trì màu sắc tươi tắn cho cá. Dẫu cá sơn là loài săn mồi về đêm ngoài tự nhiên, hầu hết sẽ ăn vào ban ngày khi đèn bật sáng. Nếu cá của bạn nhút nhát, hầu như lẩn trốn vào ban ngày thì bạn đành phải cho chúng ăn khi tắt đèn. Hầu hết hồ cá ở nhà tôi đều gắn bộ định thời (timer) vì vậy đèn bật từ 9 giờ sáng đến 10 giờ đêm. Điều này cho phép tôi cho cá ăn một lần vào buổi sáng trước khi đèn bật và một lần vào ban đêm sau khi đèn tắt. Lai tạo Như tôi đã đề cập ở đầu bài, cá sơn là một trong số những loài cá biển lai tạo dễ nhất. Đấy là nhờ một yếu tố rằng khi cá bột bắt đầu ăn, chúng đã đủ lớn để tiêu thụ ấu trùng artemia (baby brine shrimp). Với những gì mà chúng ta biết về việc lai tạo cá sơn trong hồ nuôi, đây dường như là nguyên tắc chung đối với mọi loài cá sơn. Điều này cũng có nghĩa không cần phải mất công ươm nuôi trùng chuông (rotifer). Khi ươm nuôi cá sơn, tất cả những gì bạn cần chuẩn bị là trứng artemia để ấp khi cần đến. Phân biệt giới tính cá không hề dễ dàng. Khác biệt chút ít về giới tính tuy có tồn tại nhưng cách dễ nhất để thu được một cặp cá là là mua một nhóm nhỏ và quan sát hành vi của chúng. Cần chuẩn bị chỗ để nuôi các cá thể không bắt cặp một khi chúng được tách ra. Sau khi giao phối, cá đực ngậm trứng trong miệng cho đến khi trứng nở. Hầu hết cá đực đều phóng thích cá bột ngay sau khi nở. Cá sơn banggai là một ngoại lệ: cá đực banggai thường giữ cá bột trong miệng thêm một vài ngày sau khi nở. Trong thời gian cá đực đang ấp trứng trong miệng, nó không ăn uống gì. Vì lý do này, cá đực cần được tẩm bổ trước khi sinh sản. Nếu không được tẩm bổ, nó có thể nhả trứng ra giữa chừng để ăn. Nuôi dưỡng cá bột Một hai tuần sau khi cá đẻ, bạn nên ấp sẵn artemia. Nếu có thể, cố gắng sử dụng loại trứng đã tách vỏ để tránh cá con ăn phải vỏ. Bằng không, hãy lược ấu trùng (mới nở) khỏi vỏ sau khi nở. Nếu bạn cho ăn ngay sau khi nở thì không cần tẩm bổ ấu trùng artemia. Chúng vẫn còn noãn hoàng vốn rất nhiều a-xít béo bổ dưỡng. Nếu bạn đợi lâu hơn một ngày thì tốt nhất nên tẩm bổ artemia bằng vitamin a-xít béo. Bạn không nên đợi quá lâu bởi vì bạn cần chúng đủ nhỏ để cá sơn bột có thể ăn. Sau khi cá sơn bột ăn ấu trùng artemia trong vài ngày, bạn có thể cho chúng ăn loại thức ăn khác. Bọ một mắt Cyclops đông lạnh cũng tốt nhưng đừng đổi ngay toàn bộ thức ăn chừng nào mà bạn chưa biết chắc cá bột chịu ăn thức ăn mới. Dẫu rất khó cho ăn nhiều loại thức ăn khác nhau khi cá còn nhỏ nhưng bạn vẫn nên thử càng sớm càng tốt. Bạn cũng có thể thử cho cá ăn thịt cá và tôm đông lạnh và dùng đồ cào bơ để cắt từng miếng nhỏ vừa với miệng cá. Tốt nhất nên ươm cá con trong hồ riêng. Hồ 20 đến 40 lít là thích hợp. Bạn cũng có thể dùng hồ lớn hơn nhưng sẽ khó duy trì mật độ thức ăn đủ nhiều cho cá ăn. Một khi cá đực phóng thích cá bột thì sẽ rất khó để bắt hết chúng. Nhiều nhà lai tạo chọn cách bắt cá đực trước khi nó phóng thích cá bột và thả vào hồ riêng. Một khi cá bột được phóng thích, cá đực sẽ được bắt trả về hồ cũ. Bạn cũng nên cung cấp nơi trú ẩn cho cá bột. Ngoài tự nhiên, chúng chuộng cầu gai vương miện dài (longspine diadema urchin). Nuôi cầu gai lớn trong hồ nhỏ như thế này có thể gặp một số vấn đề, vì vậy một số nhà lai tạo sử dụng loại cầu gai nhân tạo tự chế. Kết luận Dựa trên số lượng cá sơn cùng với việc lai tạo tương đối dễ dàng, họ Apogonidae luôn có sẵn trên thị trường. Tiềm năng lai tạo cá sơn để phục vụ thị trường cá cảnh là rất lớn. ====================== Thông tin về một số loài cá sơn Dưới đây là thông tin về một số loài cá sơn phổ biến trên thị trường cá cảnh. Không thể mô tả hết tất cả các loài trong bài viết này, các bạn chỉ cần nhớ rằng có hàng trăm loài như vậy. Và hầu hết chúng đều phù hợp để nuôi trong hồ cảnh. Cá sơn sọc nâu – orchre-striped cardinal (Apogon compressus). Cá sơn sọc nâu từng được lai tạo trong hồ cảnh và cá lai tạo hiện có mặt ngoài thị trường (thường được bán dưới tên cá sơn mắt xanh – blue-eye cardinal). Kích thước tối đa là 11 cm. Địa bàn phân bố ở tây Ấn Độ-Thái Bình Dương. Cá sơn sọc vàng – yellow-striped cardinal (Apogon cyanosoma). Cá sơn sọc vàng là loài xinh đẹp và có bề ngoài đúng như tên gọi. Cá trưởng thành đạt 9 cm. Chúng phân bố ở Ấn Độ-Thái Bình Dương. Loài này đang được thuần hóa trong môi trường hồ nuôi và ít nhút nhát hơn những loài khác. Cá sơn vây tua – threadfin/bluestreak/longspine cardinal (Apogon leptacanthus). Cá sơn vây tua là loài cá hấp dẫn khác. Chúng có thân hình bán trong suốt với những đốm ánh kim xanh và cam. Kích thước trưởng thành đạt 6 cm và phân bố ở Ấn Độ-Thái Bình Dương. Cá sơn vây tua đang được lai tạo trong hồ nuôi và là loài cá cộng đồng tuyệt vời mà bạn có thể nuôi theo nhóm nhỏ. Cá sơn lửa – flame cardinal (Apogon maculatus). Cá sơn lửa đạt khoảng11 cm khi trưởng thành. Cá thể hoang dã thường xuất hiện trong hầu hết các tiệm cá. Địa bàn phân bố ở tây Đại Tây Dương, từ bờ biển Mỹ xuống phía nam đến Brazil và có thể xuất hiện ở độ sâu đến 110 m. Cá sơn banggai – banggai/kaudern cardinal (Pterapogon kauderni). Cá sơn banggai là một trong số những loài cá sơn phổ biến nhất. Quần thể hoang dã bị đe dọa bởi nạn săn bắt phục vụ cho thị trường cá cảnh (Allen, 2000). Cá thể lai tạo rất dễ kiếm vì vậy không nhất thiết phải mua cá sơn banggai hoang dã. Cá thể trưởng thành đạt đến 8 cm. Loài này được phát hiện ở quần đảo Banggai ở phía tây trung tâm Thái Bình Dương. Tốt nhất nên nuôi chúng theo cặp để tránh sự hung dữ. Cá sơn banggai hơi khó cho ăn hơn các loài cá sơn khác. Nếu bạn gặp khó khăn khi cho chúng ăn, hãy thử cho ăn artemia và tép ma (ghost shrimp) tẩm bổ. Một khi cá bắt đầu ăn, hãy từ từ ghép các loại thức ăn khác mỗi khi cho ăn. Cá sơn pyjama – pajama cardinal (Sphaeramia nematoptera). Cá sơn pyjama là một loài cá sơn phổ biến và đạt đến 8 cm khi trưởng thành. Cá sơn pyjama có mắt đỏ tươi với các chấm đỏ ở thân sau. Chúng chịu đựng giỏi, dễ nuôi và là một trong số những loài dễ lai tạo nhất. Cá thể lai tạo đã có mặt trên thị trường. Địa bàn phân bố của chúng ở phía tây Đại Tây Dương.
