Lai tạo red terror

ExCichlasoma (Amphilophus) festae là loài cichlid Nam Mỹ xinh đẹp mà nhiều người ở khắp nơi trên thế giới ưa chuộng. ExCichlasoma festae có kích thước lớn với hành vi đặc trưng ở các loài cichlid. Sự kết hợp giữa sự duyên dáng và cơ bắp khiến nó trở thành loài được săn lùng nhiều nhất trong giới nuôi cichlid. Chỉ nội kích thước và tính hung dữ cũng đủ là thách thức lớn trong việc nuôi dưỡng ExCichlasoma festae trong hồ cảnh và việc lai tạo một cách thành công là một nhiệm vụ rất khó khăn.

Đặc điểm
ExCichlasoma festae, tên thường gọi là red terror (khủng bố đỏ), phân bố trong nhiều địa bàn khác nhau ở Nam Mỹ bao gồm Ecuador, Colombia và Peru. Red terror có dáng ô-van, dày, lực lưỡng, cùng với bộ hàm mạnh và dãy răng nhỏ bên trong cặp môi dày. Red terror là loài ăn tạp, ngoài tự nhiên chúng ăn côn trùng, ốc, tép, giáp xác, cá nhỏ và cả thực vật nữa.

Lưỡng hình giới tính thể hiện rõ ở red terror. Cá đực trưởng thành đạt kích thước tối đa khoảng 37 đến 40 cm, trong khi cá cái nhỏ hơn, khoảng 30 cm. Vây lưng và vây hậu môn của cá đực dài và nhọn hơn so với cá cái, và cá đực thường có xu hướng lên gù. Màu sắc cũng khác, cá cái có nền cam/hanh đỏ với các sọc đứng dày màu xanh dương phân bố toàn thân, cũng như tông xanh lục và vàng nhạt ở nửa sau của thân. Cá đực có nền vàng với tông và đốm hanh đỏ trên thân, cùng với sọc đứng xanh dương và những đốm ánh kim lấm tấm trên thân và vây.

Cả hai đều có một đốm đen tại gốc đuôi bao quanh bởi những đốm xanh và bạc. Red terror có thể biến đổi màu sắc cực nhanh tùy thuộc vào trạng thái và hành vi. Sự biến đổi màu sắc thường diễn ra khi ăn, trạng thái hung dữ và đặc biệt là khi thể hiện các hành vi sinh sản.




Nuôi dưỡng
Red terror được coi là một trong số những loài cichlid hung dữ nhất, và có thể gây tổn thương nghiêm trọng cho cá hiền lành cùng hồ. Thậm chí, trong hồ lớn trên 800 lít, red terror trưởng thành phân chia lãnh thổ theo thứ bậc và rất hung dữ với những cá thể xếp sau nó. Cẩn thận khi lựa cá nuôi cùng hồ, và nếu bạn có ý định nuôi red terror trong hồ cộng đồng gồm nhiều loài cichlid khác nhau thì hãy chuẩn bị một hồ cách ly, vì có thể phải bắt cá nuôi chung ra để cứu mạng chúng. Nếu red terror gây tổn thương cho tất cả cá nuôi chung thì nên bắt nó ra và nuôi riêng.

Vật dụng trang trí hồ bao gồm đá tảng, đá phiến, lũa, ống PVC, chậu đất, hang nhân tạo và rong nhựa. Cây thủy sinh không thể tồn tại lâu trong hồ nuôi red terror bởi vì chúng có xu hướng hủy hoại rễ cây qua bản năng đào bới. Thực tế, tôi cũng bỏ không trồng rong nhựa trên nền sỏi của hồ nuôi cặp red terror nữa – mà chỉ để nổi nhằm tạo ra bóng râm trong hồ.

Red terror không kén chất lượng nước nhưng cũng không nên để quá lố. Tầm pH từ 6.5 đên 7.5, độ cứng từ thấp đến trung bình và nhiệt độ từ 23 đến 28 độ C. Như thông thường, nồng độ ammonia và nitrate nên giữ càng gần 0 càng tốt. Vì cá có thể phát triển rất to, một cá thể cần hồ với dung tích tối thiểu là 300 lít và một cặp cần hồ tối thiểu 480 lít hay hơn.

Mặc dù có ghi nhận rằng red terror có thể nuôi trong hồ nhỏ hơn, nhưng điều này sẽ rất rủi ro trừ phi người nuôi có nhiều kinh nghiệm và thời gian. Ngay cả với hồ to, người nuôi cần thay nước nhiều và thường xuyên và nếu hồ nhỏ hơn thì tần suất thay nước sẽ cực lớn. Tôi thay 50% nước mỗi hai tuần cho hồ 480 lít (1.3 x 0.6 x 0.6 m) nuôi một cặp red terror của mình. Như những loài cichlid cỡ lớn khác, red terror rất phàm ăn và tạo ra nhiều chất thải, như vậy phải kết hợp bộ lọc cùng với chế độ thay nước. Bộ lọc công suất, bộ lọc thùng và bộ lọc ướt/khô cỡ lớn là những hệ thống thích hợp để giải quyết lượng chất thải lớn từ red terror.



Thức ăn
Cho red terror ăn không khó, bất cứ loại thịt nào đều được. Những cá thể nhỏ cần được cho ăn thức ăn tấm và viên chất lượng, artemia, trùn đỏ, trùn đen và tép ma (ghost shrimp). Cá thể lớn cần cho ăn thức ăn viên chất lượng, tép krill, trùn đất, cá xắt lát và tôm. Đây rõ ràng không phải là những loại thức ăn đặc biệt nhưng điều quan trọng cần nhớ là luôn cung cấp khẩu phần đa dạng để cá không bị thiếu chất và mất màu. Tại tiệm cá gần chỗ tôi luôn có bán các loại thức ăn chế biến mà tôi trộn viên cichlid, viên tôm, viên rau củ, viên tảo spirulina và viên thức ăn cá, chung với nhau để tạo ra khẩu phần thức ăn cân bằng hơn so với thức ăn khô.

Và dĩ nhiên, loài cá nổi tiếng háu ăn này cũng xơi luôn cả cá chép mồi nhưng cách này không tốt. Cá chép mồi không cung cấp nhiều chất dinh dưỡng và thường là trung gian truyền bệnh và ký sinh cho cá của bạn. Nếu bạn vẫn muốn nuôi bằng cá chép mồi thì phải áp dụng cách đề phòng thích hợp, chẳng hạn nuôi cách ly một thời gian hay tốt nhất nên tự lai tạo cá mồi. Sau khi nuôi cách ly một thời gian và trước khi đem cho cá ăn, cá mồi cần được nuôi vỗ bằng thức ăn viên chất lượng để cung cấp nhiều dưỡng chất cho cá của bạn.

Chọn giống
Tôi đã mua một con red terror cái 18 cm cách nay 3 năm hồi đang làm việc tại một tiệm cá. Một ông muốn bán con red terror cái này vì nó đẻ trứng và bắt cặp với một con midas Amphilophus citrinellus đực. Điều này khiến cặp cá giết chết toàn bộ cichlid nuôi chung hồ và khi chỉ còn lại một cặp, con midas quay sang tấn công con red terror cái. Nó hơi tơi tả nhưng tôi vẫn quyết định mua về để dưỡng lại.

Sau thời gian nuôi dưỡng thích hợp, tôi thả con cá cái vào hồ cộng đồng cichlid Nam Mỹ 500 lít và sự hung dữ của nó giảm một cách đáng kinh ngạc. Tôi tự nhủ rằng nếu kiếm được cá đực và có hồ trống thì tôi sẽ lai tạo chúng. Cách thông thường là mua khoảng 6 con cá non hay nhiều hơn và để chúng bắt cặp một cách tự nhiên, nhưng vì tôi rất thích con cá này nên chỉ muốn tìm con cá đực cho nó.

Khoảng một năm trước, tiệm cá mà tôi đang làm việc nhận được nửa tá red terror hoang dã từ Jeff Rapps. Tôi chọn con đầu đàn chỉ to khoảng 8 cm nhưng đã thể hiện những đặc điểm của cá đực. Vào thời điểm đó, con cá cái đạt 28 cm và có thể “xử” con cá đực 8 cm một cách dễ dàng nên tôi phải đặt tấm ngăn và giá thể. Cá đực và cá cái được bố trí ở hai bên tấm ngăn của hồ mới 480 lít. Hiển nhiên, việc cố gắng lai tạo một con cá đực với con cá cái to hơn gấp ba lần nó là một ý tưởng kỳ quặc.




Lai tạo
Khi cá đực lớn lên, nó bắt đầu giương vi với con cá cái ở bên kia tấm ngăn – nhưng nó sẽ bị đánh tơi tả nếu mò qua được! Sau khoảng 6 tháng, cá đực đạt kích thước từ 15 đến 18 cm và tôi để ý thấy màu sắc thay đổi đáng kể. Tôi cho cặp cá ăn trùn đất vào đêm hôm trước và cá cái cũng có màu sặc sỡ nên tôi quyết định thay nước và tăng nhiệt độ từ 25 lên 27 độ C. Sau đó tôi áp dụng phương pháp mà nghe đồn, người đầu tiên áp dụng là Wayne Leibel (cám ơn Wayne!).

Bên phía cá cái, tôi dựng một phiến đá lớn, đối diện tấm ngăn. Ở góc trên cao bên phía cá đực, tôi đặt một máy bơm công suất trung bình thổi nước về phía phiến đá. Mặc dù máy bơm cách phiến đá 0.6 mét, nó cũng tạo một dòng nước nhẹ, thổi từ bên cá đực sang phiến đá bên phía cá cái. Nếu không có tấm ngăn thì cá cái sẽ giết chết cá đực, bởi vì nó to đến 30 cm và gần gấp đôi kích thước cá đực. Cá đực từng lách qua tấm ngăn 6 tuần trước và bị cắn gần chết vì vậy tôi muốn cách ly chúng trong quá trình sinh sản để cá cái đẻ trứng lên giá thể và cá đực thụ tinh cho trứng qua tấm ngăn với sự trợ giúp của dòng nước từ máy bơm.

Vừa lúc, cá cái đẻ vô số trứng sau khi được thay nước, tăng nhiệt độ và cho ăn trùn đất tươi sống. Cá đực sốt sắng thụ tinh cho trứng qua tấm ngăn và có khoảng 150 trong số hơn 1000 trứng nở thành cá bột. Trong quá trình sinh sản, màu của cặp cá tươi tắn và sặc sỡ tương đương (thậm chí còn hơn) màu sắc của nhiều loài cá biển.

Rõ ràng, đây là một cặp red terror kỳ quặc; chúng là cặp cá bất thường mà hiếm có khả năng sinh sản ngoài tự nhiên bởi khác biệt về kích thước. Với những cặp cá thông thường, kích thước cá đực phải tương đương hoặc lớn hơn nhiều so với cá cái. Tuy nhiên, vào thời điểm tôi viết bài này thì kích thước cá đực đuổi gần bằng cá cái, đạt 28 cm so với 30 cm.

Đến nay, cặp cá sinh sản thành công ba lần, và sau lần sinh sản gần đây nhất, dường như chúng gắn bó với nhau nhiều hơn. Tôi gỡ bỏ tấm ngăn và cặp cá cùng chia sẻ nhiệm vụ chăm sóc cá bột mà không hề gây hấn lẫn nhau. Cặp cá kỳ quặc ngày càng bớt kỳ quặc hơn một khi cá đực vượt kích thước cá cái nhưng tôi vẫn giữ tấm ngăn bên cạnh bởi vì hành vi của cichlid kích thước lớn là không thể đoán trước, dù trong điều kiện tối ưu nhất và một con có thể nhanh chóng tấn công con kia.

Kết luận
Red terror, loài cichlid xinh đẹp ở Nam Mỹ, là một thách thức với người nuôi bởi kích thước và sự hung dữ của chúng. Nếu nhận thức và giải quyết được vấn đề, red terror là loài tuyệt vời để nuôi vì nó có mọi cá tính thường thấy ở cichlid kích thước lớn. Nó là loài sống lâu năm, tương đối dễ nuôi và không đòi hỏi điều gì đặc biệt. Việc lai tạo có thể đòi hỏi chút công sức nhưng bù lại, người nuôi cũng tích lũy được nhiều kinh nghiệm. Nói chung, red terror là kết hợp tuyệt vời giữa sự duyên dáng và cơ bắp, và nó là loài mà mọi người nuôi cá luôn mong ước.



Lưu ý dành cho độc giả
Nếu bạn muốn mua red terror, hãy chắc chắn đó là ExCichlasoma festae chứ không phải là Cichlasoma (Nandopsis) urophthalmus, vốn là loài trông rất giống khi còn non. Loài sau không được chuộng bằng vì màu sắc kém hơn red terror. Cichlasoma urophthalmus cũng có kích thước tối đa bé hơn so với red terror và thường được gọi là false red terror (red terror giả). Nếu bạn muốn mua red terror thì hãy lưu ý rằng đa phần cá ngoài các tiệm bán lẻ đều là red terror giả mà thôi. Loài red terror giả phổ biến hơn nhiều trên thị trường cá cảnh và cá non của cả hai loài giống hệt nhau. Hãy luôn tìm hiểu và đặt câu hỏi để biết chắc là bạn đang mua red terror ExCichlasoma festae chính hiệu.


=======================================


Ghi chú

Gallery red terror ExCichlasoma festae:
http://www.aquamojo.com/festae.html
http://www.cichlidscene.com/img/festae/index.html
http://www.cichlidscene.com/img/festjuv/index.html
http://www.diendancacanh.com/forum/ca-dia-cichlid/88-red-terror.html