Đề xuất điều chỉnh các tiêu chuẩn IBC plakat

Đề xuất điều chỉnh các tiêu chuẩn IBC plakat
Joep Van Esch – http://www.bettaterritory.nl:80/BT-AABPKproposal.htm

Bài viết này được đăng trên Flare (Tạp chí của IBC) - March/April 2008, Volume 41, No. 5.

Động cơ
Các tiêu chuẩn triển lãm sẽ luôn là đối tượng để thay đổi và bị ảnh hưởng bởi những gì đang được lai tạo trên thế giới. Theo cách này, những mục tiêu mới và cao hơn được thiết lập. Điều đó luôn xảy ra khi chúng ta nhìn vào lịch sử của tiêu chuẩn của mình, trước hết nhiều nhà lai tạo chuyên chú vào chương trình của họ để phát triển một loại mới vốn cần thời gian để được chấp nhận trên sân khấu [betta]. Ở mức độ nhất định, việc này thường sẽ dẫn đến một điều chỉnh về tiêu chuẩn khi những loại mới này trở nên phổ biến hơn trong số người chơi. Đó là cả núi công sức của Paris Jones, Peter Goettner, Guy Delaval, Rajiv Massilamoni, Laurent Chenot và Jeff Wilson vốn dẫn đến sự phát triển của halfmoon. Mặc dù phải mất một thời gian để khiến loại mới này được chấp nhận trong các triển lãm betta, sau cùng điều này dẫn đến việc hình thành tiêu chuẩn halfmoon mà chúng ta quen thuộc ngày nay. Điều tương tự xảy ra với tiêu chuẩn crowntail [đuôi tưa] sau khi Ahmad Yusuf và Henry Yin, những người sáng lập loại vây này, bắt đầu trưng bày chúng tại các triển lãm.

Trong quá khứ, những câu lạc bộ betta bị cô lập ở mỗi quốc gia hay thậm chí giữa các vùng trong một nước nhưng mạng Internet có thể liên kết người chơi betta ở khắp nơi trên thế giới. Cá nhân tôi nghĩ rằng điều này cũng đúng với Hội Đồng Betta Quốc Tế (IBC). Mặc dù từ “Quốc Tế” đã xuất hiện trong tên của tổ chức từ lâu, tôi nghĩ chính mạng Internet đã khiến điều đó khả dĩ (possible) với IBC để đạt được sự phổ cập lớn hơn trên bình diện quốc tế. Hiện nay, IBC có thành viên ở mọi vùng trên thế giới và nếu chúng ta muốn thiết lập một tiêu chuẩn chất lượng, vốn được chấp nhận bởi các nhà lai tạo trên thế giới, thì điều quan trọng là đưa những nhà lai tạo này vào cuộc thảo luận.

Plakat ngày càng trở nên phổ biến trong thế giới-betta. Trong nhiều năm trời, plakat truyền thống (bất đối xứng) là loại duy nhất được thấy tại các triển lãm nhưng cơn sốt halfmoon cũng kích động một cuộc cách mạng về betta vây ngắn dẫn đến loại plakat thứ hai, plakat cảnh bất đối xứng. Việc lai tuyển chọn xa hơn và tiếp tục phấn đấu cho sự đối xứng (symmetry) đã dẫn đến sự phát triển của loại vây ngắn thứ ba, plakat cảnh đối xứng. Do đó, tôi vô cùng hạnh phúc khi cả ba lớp hiện được công nhận một cách chính thức bởi IBC với tiêu chuẩn riêng của chúng. Điều này khiến cho tiêu chuẩn plakat độc nhất so với các tiêu chuẩn khác bởi vì cả ba phân loại (subtypes) vây ngắn đều được công nhận một cách chính thức như là những lớp (classes) riêng. Tôi vẫn đang hướng chương trình lai tạo của mình vào plakat trong nhiều năm trời. Mặc dù tôi không phải là một trọng tài IBC, tôi có một số kinh nghiệm đánh giá cá tại các triển lãm ở đây, tại châu Âu và trong nhiều năm trời, tôi từng quan sát vô số cá trong phòng cá của mình cũng như cá từ những nhà lai tạo khác. Tôi bỏ thời gian nghiên cứu các tiêu chuẩn IBC hiện hữu về plakat và cá nhân tôi cảm thấy một vài thứ nên được điều chỉnh. Thứ nhất, tôi thấy một tiêu chuẩn, bất kể cho loại nào, nên đi kèm với những ví dụ rõ ràng, phù hợp với văn bản (written rules) để tránh nhầm lẫn. Khi nhìn vào các tiêu chuẩn hiện hữu cho ba loại plakat khác nhau, tôi nghĩ chúng không được như vậy. Thứ nhì, tôi nghĩ rằng các tiêu chuẩn hiện hữu nên được đưa vào khuôn khổ (loop) nhằm tạo ra sự khác biệt rõ ràng hơn giữa ba loại plakat khác nhau. Tiêu chuẩn hiện tại được điều chỉnh qua nhiều năm trời bằng việc không ngừng bổ sung gì đó vào nó. Điều này có lẽ cũng là một trong những nguyên nhân gây ra sự nhầm lẫn/hiểu sai. Xin đừng hiểu sai ý tôi tại đây, tôi không muốn tấn công hay xúc phạm bất cứ ai bằng bài viết này mà chỉ muốn khơi mào một cuộc thảo luận nhẹ nhàng về chủ đề này. Cá nhân tôi thích lai tạo plakat và do đó, một tiêu chuẩn tốt đại diện cho ba loại plakat là rất quan trọng đối với tôi.

Vì chúng ta hiện đang nói về ba loại plakat khác nhau vốn được phát triển từ loại này thành loại kia bởi nhiều năm trời lai tuyển chọn, việc này cũng tạo ra thật nhiều loại “lửng-lơ” (in-between) mà đôi khi rất khó để xếp vào một lớp triển lãm nhất định. Trong bài viết của mình “Bộ Tam Plakat!” vốn được đăng trên tờ FLARE số tháng chín/mười 2007, tôi đã thử định hình ý kiến của mình về chủ đề này. Như cũng đã lưu ý ở phần giới thiệu của nó, bài viết dựa trên kinh nghiệm của riêng tôi và chỉ phần nào trùng lặp với các tiêu chuẩn IBC hiện hữu. Phản ứng với bài viết của tôi, Dan Young đã vẽ một số phác họa để giải thích và hình dung các tiêu chuẩn IBC hiện hữu cho ba loại plakat. Các phác họa này được xuất bản trong một bài viết của Sieg Illig và Dan Young trên tờ FLARE số tháng một/hai 2008:



Cá nhân tôi có một số ý kiến về tiêu chuẩn hiện hữu cho ba loại plakat và những ví dụ/phác họa kèm theo:

Plakat truyền thống (bất đối xứng): Tôi nghĩ rằng phác họa của Dan Young thể hiện rõ những gì mà một con plakat truyền thống (bất đối xứng) phải có. Với sự tôn trọng dành cho loại này, tôi nghĩ số lượng phân nhánh tia vây lý tưởng phải là 2-tia (phân nhánh sơ cấp) bởi plakat truyền thống (bất đối xứng) là khởi đầu của khởi đầu và gần nhất với cá hoang dã vốn cũng thể hiện phân nhánh sơ cấp ở đuôi của chúng. Hơn nữa, plakat truyền thống (bất đối xứng) là loại tương đương vây ngắn của cá đuôi voan mà về lý tưởng, cũng thể hiện phân nhánh sơ cấp ở đuôi. Theo tiêu chuẩn hiện hữu, đuôi 4-tia (phân nhánh nhị cấp) cũng được chấp nhận với plakat truyền thống (bất đối xứng). Gốc vây lưng không được lớn hơn 1/3 độ rộng (breadth) vây hậu môn. Khi chúng ta nhìn vào ví dụ về hình dạng vây lưng được đăng trong tiêu chuẩn hiện hữu tôi nghĩ nó nên được thay bằng một ví dụ tốt hơn vốn đại diện cho những gì được viết trong tiêu chuẩn. Ví dụ hiện hữu kém xa mức lý tưởng bởi vì các tia đầu tiên quá ngắn và gốc vây lưng quá rộng cho loại truyền thống này. Vây bụng phải dài và mảnh. Theo cách này, các đặc điểm “cổ điển” của loại truyền thống được duy trì.


Ví dụ về vây lưng trong tiêu chuẩn IBC hiện hữu cho plakat truyền thống (bất đối xứng).

Plakat cảnh bất đối xứng: Một mặt, IBC dường như muốn tạo ra một tiêu chuẩn với khác biệt rõ ràng giữa ba loại, nhưng khi nhìn vào tiêu chuẩn hiện hữu và các phác họa kèm theo, khác biệt giữa plakat truyền thống (bất đối xứng) với plakat cảnh bất đối xứng là rất nhỏ. Hơn nữa, khi chúng ta nhìn vào ví dụ về plakat cảnh bất đối xứng vốn được đăng trong tiêu chuẩn hiện hữu, nó không thể hiện những gì được viết trong tiêu chuẩn này. Ví dụ thể hiện một con cá bất cân đối mà hình dạng vây lưng, vây hậu môn và đuôi không khớp với hình dạng lý tưởng được mô tả trong tiêu chuẩn hiện hữu và các phác họa kèm theo. Tôi nghĩ tất cả các nhà lai tạo plakat đều có thể dễ dàng nói về sự khác biệt giữa plakat truyền thống (bất đối xứng) và plakat cảnh bất đối xứng nhưng theo ý tôi, vấn đề chính nằm ở định nghĩa về plakat cảnh bất đối xứng trong tiêu chuẩn hiện hữu. Các đặc điểm cổ điển đã được duy trì ở plakat truyền thống (bất đối xứng), nhưng với sự ra đời của halfmoon, plakat cũng được nâng lên tầm cao hơn. Theo tiêu chuẩn IBC hiện hữu, sự khác biệt duy nhất giữa plakat truyền thống (bất đối xứng) với plakat cảnh bất đối xứng là đuôi chữ-D. Theo quan điểm của tôi khác biệt là nhiều hơn! Việc pha giữa plakat truyền thống (bất đối xứng) với halfmoon vây dài để tạo ra plakat cảnh bất đối xứng, bên cạnh sự gia tăng phân nhánh ở đuôi cũng giới thiệu nhiều phân nhánh hơn ở cả vây hậu môn lẫn vây lưng. Chúng ta cũng không được quên ảnh hưởng của gien đuôi kép trong trường hợp này, khiến vây lưng rộng hơn với kích thước lớn hơn (cũng như với halfmoon vây dài). Tôi không nghĩ chúng ta có thể bỏ qua điều đó. Xin đừng hiểu sai ý tôi ở đây, tôi không nghĩ vây lưng phải rộng bằng plakat cảnh đối xứng, nhưng tôi nghĩ chúng ta phải cho phép chúng hơi rộng hơn những gì được thấy ở plakat truyền thống (bất đối xứng). Tôi đề nghị rằng gốc vây lưng, một cách lý tưởng, phải đạt tối đa ½ độ rộng vây hậu môn (do đó vẫn đảm bảo ngoại hình bất đối xứng). Theo tiêu chuẩn hiện hữu, vây hậu môn của plakat cảnh bất đối xứng phải có chóp nhọn như được thấy ở plakat truyền thống (bất đối xứng) và việc thiếu vắng chóp này được coi là một lỗi nặng (major). Trên thực tế, hình dạng vây hậu môn của plakat cảnh bất đối xứng cũng khác với plakat truyền thống (bất đối xứng). Trong khi plakat truyền thống (bất đối xứng) có chóp nhọn, thì plakat cảnh bất đối xứng thường có vây hậu môn lài hơn (không có chóp nhọn). Hơn nữa, tôi nghĩ vây bụng của plakat cảnh bất đối xứng phải có một ngoại hình đầy đặn hơn so với những gì được thấy ở plakat truyền thống (bất đối xứng) và phải bằng với tia dài nhất của vây hậu môn. Cách này, chúng ta vẫn đảm bảo ngoại hình bất đối xứng nhưng đạt được bằng cách khác so với plakat truyền thống (bất đối xứng) và do đó tạo ra một loại hoàn toàn khác biệt.


Ví dụ về plakat cảnh bất đối xứng được lấy từ tiêu chuẩn IBC hiện hữu.

Plakat cảnh đối xứng: Plakat cảnh đối xứng là loại tương đương vây ngắn của halfmoon vây dài. Theo ý kiến của tôi, sự khác biệt giữa plakat cảnh đối xứng và plakat cảnh bất đối xứng chủ yếu gây ra bởi hình dạng/chiều dài của vây hậu môn bởi đây là yếu tố chủ chốt để xác định ngoại hình đối xứng/bất đối xứng. Những yếu tố quan trọng khác là độ rộng của vây lưng vốn vuông vức hơn ở plakat cảnh đối xứng và dĩ nhiên cả hình dạng/chiều dài của vây bụng. Một cách lý tưởng, tôi nghĩ chúng ta nên cho phép gốc vây lưng đạt tối đa 3/4 độ rộng vây hậu môn trong khi vây bụng nên hơi dài hơn các tia vây hậu môn một chút (chiều dài tối đa 1/3 độ rộng vây hậu môn). Khi chúng ta nhìn vào ví dụ về plakat cảnh đối xứng vốn được đăng trong tiêu chuẩn hiện hữu, tôi không nghĩ rằng đấy là loại vốn đại diện cho tiêu chuẩn hiện hữu. Ví dụ rõ ràng thể hiện một con cá với ngoại hình đối xứng hơn nhưng cũng với rất nhiều lỗi như các tia lộn xộn/hư hại ở toàn bộ ba vây lẻ, và vây bụng ngắn và dày.


Ví dụ về plakat cảnh đối xứng được lấy từ tiêu chuẩn IBC hiện hữu.

Sau khi trình bày các quan điểm của tôi với Dan Young qua email, anh yêu cầu tôi viết ra những ý kiến của mình về chủ đề này dưới dạng một đề xuất (proposal) chính thức và sau đó Stuart Scott yêu cầu tôi trình đề xuất để đăng trên tạp chí FLARE! Bằng việc quan sát nhiều cá thể khác nhau ở cả ba loại và so sánh các kích thước của chúng, tôi cố viết ra một đề xuất bao gồm những lỗi và ví dụ. Tôi cố hình dung ra các kích thước đề nghị (proposed dimensions) bằng một số phác họa và bạn tôi Stefan Psarakos ở Úc đã tạo một số hình vẽ xuất sắc mang lại trình bày chân thực hơn về những gì mà đề xuất của tôi muốn nói.

Hơn nữa, tôi cũng muốn hướng sự quan tâm của các bạn vào một phát triển khác vốn ảnh hưởng lớn lao đến betta cảnh mà chúng ta thấy ngày nay, cá “đuôi hoa” (rosetail). Vào cuối 2005, tôi quyết định viết ra ý kiến của mình trong một bài được đăng trên tạp chí FLARE! số tháng ba/tư 2006. Trong bài viết này, tôi muốn lưu ý mọi người rằng chúng ta phải cảnh giác tính trạng này trong các dự án lai tạo của mình. Vâng, làm việc với cá đuôi hoa là đường tắt để có kết quả một cách nhanh chóng nhưng nếu không thận trọng, trong hầu hết trường hợp, cũng sẽ nhận hậu quả ngày càng nhiều cá đuôi hoa (cực hoa) té ra ở các thế hệ về sau. Ban đầu mọi người vẫn chưa tin rằng việc quá nhiều cực hoa có thể là một đe dọa cho thú chơi đẹp đẽ của chúng ta nhưng tôi nghĩ ngày càng nhiều nhà lai tạo thấy rằng họ phải thật thận trọng với tính trạng này. Chẳng may, dạng cực hoa vẫn được sử dụng vào mục đích lai tạo bởi nhiều nhà lai tạo, bởi vì như đã nói ở trên, chúng cung cấp con đường nhanh chóng đến bộ vây halfmoon sau vài thế hệ. Chúng được bày bán nhiều trên mạng Aquabid và với sự thất vọng của tôi, chúng thậm chí cũng được thấy thường xuyên hơn tại các cuộc triển lãm. Theo ý kiến của tôi, những dạng cực đoan hơn như thế này không thuộc về triển lãm. Bởi vì những đặc điểm sau:

• Ngoại hình bất cân đối (vây nhỏ so với thân) --> Một cách lý tưởng, kích thước của bộ vây phải tỷ lệ với kích thước của thân.
• Vảy không đều --> Một cách lý tưởng, vảy phải sắp đều đặn với kích thước ít nhiều tương tự và phân bố đều trên thân.
• Màu thân nhợt nhạt --> Ở betta bình thường, màu sắc thường đậm hơn và phân bố đều hơn.
• Phân nhánh quá mạnh khiến đuôi hình thoi/hoa với những tia ngoài cùng cong về phía đầu --> Một cách lý tưởng, đây phải là đuôi chữ-D với các tia vây thẳng.

Với sự tôn trọng dành cho ba loại plakat được mô tả trong tiêu chuẩn này, những vấn đề này hầu như được phát hiện ở các lớp plakat cảnh bất đối xứng và plakat cảnh đối xứng bởi mối liên hệ của chúng với dạng đuôi halfmoon và việc tuyển chọn theo đa phân nhánh (multiple branching). Tôi nghĩ vấn đề “đuôi hoa” không đặt nặng ở tiêu chuẩn lỗi (faulty standards), mà chủ yếu ở cách mà những tiêu chuẩn này được diễn giải. Theo ý kiến của tôi, nhiệm vụ của IBC là giáo dục và cảnh báo cả trọng tài lẫn người chơi/nhà lai tạo về những vấn đề này với mục đích lai tạo betta cảnh khỏe mạnh và chất lượng cao. Do đó, tôi cũng bổ sung một bình luận nữa liên quan đến việc này trong đề xuất của mình.

Trên diễn đàn Bettas4all, việc thảo luận về chủ đề này đã phát triển trên bình diện quốc tế, nơi mà các nhà lai tạo plakat trên toàn thế giới tham gia để bày tỏ ý kiến/cảm nhận của mình về việc này. Nếu bạn muốn đọc thêm, hãy bấm vào đây: Thảo luận về các tiêu chuẩn plakat hiện tại – Ý kiến của bạn? (việc đăng ký là cần thiết để chống spam).

Hy vọng tôi có thể giải thích những suy nghĩ/động cơ của mình về chủ đề này với những bình luận bổ sung. Những trang tiếp theo của tài liệu này bao gồm đề xuất điều chỉnh thực sự cho tiêu chuẩn IBC plakat. Tôi hy vọng Ban Trọng Tài IBC sẽ họp bàn về những đề nghị mà tôi nêu lên trong bản đề xuất này và rằng bản đề xuất này sẽ đóng góp cho mục đích cao hơn trong thú chơi của chúng ta. Cám ơn các bạn đã quan tâm.


=============================


Ghi chú

Theo bài này thì các tiêu chuẩn của IBC về ba thể loại plakat khá đơn giản và không thể hiện hết sự khác biệt trên thực tế mà những người nuôi/lai tạo cá plakat quan tâm. May thay, hầu hết hiểu biết về cá plakat của chúng ta đều dựa trên cách nhìn nhận của một số chuyên gia về plakat cảnh mà Joep Van Esch là một đại diện. Joep cũng hết sức cảnh báo ảnh hưởng không tốt của cá đuôi hoa trong các dòng plakat cảnh bất đối xứng và plakat đối xứng. Việc cản với cá đuôi hoa sẽ nhanh chóng có cạnh đuôi sắc như ý nhưng kèm theo rất nhiều đặc điểm không tốt khác, đấy là đường “tà”, mong các bạn lưu tâm. Kỳ sau chúng tôi sẽ đăng tiếp bản đề xuất của Joep về các thể loại plakat mà tôi tin rằng nó sớm muộn sẽ trở thành tiêu chuẩn mới của IBC về các thể loại này.


=============================


Đề xuất tiêu chuẩn plakat mới

 

Cám ơn Đại đã cập nhật tin tức mới.