Lai cận huyết và pha (Tan Bark)

Lai cận huyết và pha
Tan Bark – http://sabungero.trimp-media.com


(trích Game Chickens and How to Breed Them)​

Trước khi bắt đầu, nhà lai tạo phải xác định mục tiêu mà mình theo đuổi. Nếu bạn dự định trở thành lái gà thì tôi không có lời khuyên nào dành cho bạn, nhưng nếu bạn dự định đá và đặt tiền vào gà của chính mình, thì bạn phải cẩn trọng. Do đó tôi khuyên bạn hãy kiếm dòng gà tốt nhất trên thị trường để khởi sự và gắn liền với chúng.

Điều mà hầu hết mọi người trong chúng ta có thể làm là cản một dòng gà đủ sức cạnh tranh ở đẳng cấp hàng đầu, bất kể bạn có hai, năm, mười hay thậm chí là hai mươi phân dòng. Lai tạo giỏi chẳng qua là vấn đề tuyển chọn gà giống một cách khôn khéo và người chỉ giữ một dòng gà có nhiều lợi thế. Giả sử bạn muốn đá đến tám chục con mỗi năm. Bạn có thể nuôi dưỡng và chăn thả đủ số cho mục đích đó - tất cả đều xuất phát từ một dòng. Bạn sẽ thấy cả tám chục con đều được lai cùng một kiểu, đá cùng một kiểu và bạn có đến tám chục cá thể để từ đó chọn ra một hay hai trống giống. Bạn tuyển những con hay nhất trong bầy và với số lượng đó, bạn hy vọng sẽ tìm ra vài con xuất sắc ngoại lệ, vượt xa so với trình độ chung của cả dòng và bằng việc lai tạo chúng, bạn sẽ thăng tiến ở thế hệ sau. Để thu được tám chục chiến kê đá trường, bạn có lẽ phải nuôi đến một trăm hai chục mái tơ để từ đó chọn ra độ nửa chục gà giống tương lai, và khỏi phải nói bạn sẽ có nửa chục mái giống xuất sắc đến đâu với số lượng đó.

Còn bây giờ, giả sử bạn giữ bốn dòng gà thay vì một và đá hai chục con mỗi dòng. Bạn phải duy trì ít nhất hai sân (yard) cho mỗi dòng và phải tuyển chọn hai trống giống từ những con thắng trận trong số hai chục con đi đá. Bạn sẽ có rất ít lựa chọn. Để duy trì mỗi dòng, bạn phải bố trí nhiều sân cho mỗi phân dòng (kind) bên trong một dòng, bằng không bạn sẽ nhanh chóng rơi vào tình thế buộc phải pha hay chấp nhận thoái hóa cận huyết.

Không ai có thể nêu lên bất kỳ lợi thế nào của việc lai tạo nhiều hơn một dòng gà.

Lịch sử tự nói lên điều đó. Tất cả những dòng gà danh tiếng trong quá khứ và hiện tại đều được cản bởi những người dành trọn thời gian và tâm huyết để nỗ lực hoàn thiện một hay hai dòng gà. Nói chi đến dân nghiệp dư vốn chưa hề thắng một cuộc đối đầu (main) nào trong đời lại đem khả năng hạn chế của mình để giữ từ cả chục đến mười lăm dòng gà khác nhau.

Sau khi bạn đã mua một dòng gà, câu hỏi là làm sao để duy trì chất lượng vốn có của chúng. Nếu dòng gà mà bạn chọn rất phổ biến và được giữ thuần bởi các nhà lai tạo giỏi và cẩn trọng khác, thì vấn đề của bạn sẽ rất dễ dàng. Cứ mỗi bốn hay năm năm bạn có thể mua một con trống mới để duy trì dòng gà. Không may, hầu hết những dòng gà xuất sắc nhất đều được giữ khá kỹ để khỏi rơi vào tay những người không cẩn trọng bằng bạn và việc tìm kiếm máu mới sẽ trở nên cực kỳ gian nan, và bạn sẽ thấy mình đối diện với nhu cầu hoặc phải cận huyết sâu hoặc phải pha, và bạn buộc phải quyết định đi theo hướng nào.

Tôi nhận thấy trong số những người không quan tâm đến vấn đề này, một sự ngây ngô nực cười trước những hậu quả cận huyết thực sự. Những người đứng trước nguy cơ giao phối cận huyết ở các loài động vật bậc thấp và không hề biết gì về hậu quả mà nó tác động lên gà qué.

Mỗi dòng đều khác nhau về phương diện này và kỳ lạ là dòng càng thuần và càng ít pha tạp thì càng chịu đựng mức độ cận huyết tốt hơn. Gà pha tạp nhạp bị xuống cấp nhanh hơn nhiều dưới tác động của cận huyết so với những dòng thuần.

Nhưng với một dòng thuần không mắc lỗi tật về thể chất và tâm lý, bất kỳ ai cũng có thể cận huyết mãi nếu bạn áp dụng cách thức đánh giá đúng đắn và nuôi gà trong điều kiện phù hợp. Nhà lai tạo cận huyết (inbreeder) phải cẩn trọng hơn bao giờ hết dẫu cản gà với lỗi tật rất nhỏ. Lỗi một khi được đưa vào một dòng cận huyết có thể sẽ không bao giờ loại bỏ được và trở nên trầm trọng sau mỗi thế hệ. Tôi từng làm hỏng một bầy gà hay bằng việc ghép vào một phân dòng của nó một mái lườn sâu (deep keeled) kém cân bằng. Mặc dù tôi chỉ cản về ưu điểm của nó nhưng hậu duệ sau mỗi thế hệ đều té ra một đống gà lườn nhô mũi vẹo. Một người bạn có lần cản một trống quắt queo (roach baked) vốn là chiến kê cực hay và làm hỏng toàn bộ bầy gà xuất sắc.

Nhà lai tạo cận huyết cũng phải cản từ những cá thể mạnh mẽ và giàu sức sống. Nếu gà của bạn từng bỏ qua phương diện này và duy trì huyết thống kém cỏi, thì dẫu có là kê vương hay hoàng đế cũng chẳng cách chi sửa được. Bởi vậy, trừ phi bạn có thể nuôi gà trên bãi chăn thả và dành cho nó mọi cơ hội để phát triển thể chất và sức mạnh, tôi không khuyên bạn thử lai cận huyết sâu. Với quá nhiều khó khăn mà nhà lai tạo cận huyết phải đương đầu, vậy đâu là điểm thuận lợi?

Thứ nhất, đấy là cách duy nhất để bạn có thể cản gà trông như nhau và đá như nhau. Cách duy nhất để bạn cản ra gà đồng nhất (uniformity), cách duy nhất để có thể cản gà mà bạn biết lối đá và đâm trước khi bạn đem đá ngoài trường. Hiển nhiên đó là điều tuyệt vời trong mọi thể loại đá độ và là điều hết sức thuận lợi với tay biệt dưỡng bởi nhiều gà có thể được chăm theo cùng một kiểu. Các tay biệt dưỡng xuất sắc đều gầy dựng danh tiếng nhờ đá một dòng gà nhất định.

Thứ nhì – đấy là cách thức nuôi dưỡng duy nhất để có thể chuẩn hóa và cải thiện bầy gà. Chỉ bằng cách không ngừng bổ sung máu của những cá thể xuất sắc so với mặt bằng chung của dòng, mà dòng gà mới được cải thiện – cụ thể như cản một trống xuất sắc với những cá thể mái cận huyết với nó, chẳng hạn mái mẹ, dì, mái con, chị em họ hay mái cháu.

Thứ ba – bất lợi của pha là quá lớn so với cận huyết, rằng cận huyết là cách dễ dàng hơn nhiều. Ở đây, tôi xin khẳng định rằng pha là trò may rủi, và sau này tôi sẽ nói về những rắc rối mà nó mang lại cho nhà lai tạo. Thỉnh thoảng bạn nghe nói về những dòng gà bị hủy hoại vì cận huyết quá sâu và điều đó đi vào tiềm thức, nhưng trong từng trường hợp cụ thể, nguy cơ bị hủy hoại vì pha còn cao hơn gấp cả chục lần.

Do vậy, tôi khuyên nhà lai tạo non tay nên bắt đầu bằng một trio [bộ tam gà giống gồm một trống và hai mái] và gắn bó với chúng. Lai riêng rẽ từng mái và sau khi đá trống con của chúng trong hai hay ba mùa và tìm hiểu mọi thứ có thể về đặc điểm và tính cách của chúng, bạn sẽ biết rằng mình có đang nắm dòng gà chất lượng hay không – rồi bạn sẽ còn mất nhiều thời gian để phân dòng.

Nếu trong thời gian đó mà bạn có thể mua trống và mái chính xác với dòng mà bạn đang sở hữu, hãy làm ngay, và rồi thiết lập càng nhiều phân dòng càng tốt. Bí quyết của lai cận huyết nằm ở việc thiết lập càng nhiều phân dòng trong một dòng càng tốt, để mà sau mỗi ba hay bốn năm bạn có thể lai xa phân dòng này với phân dòng kia. Nếu bạn không thể kiếm nhiều hơn ngoài trio gốc, cũng đừng nản, dù vậy bạn vẫn có thể cản mà không cần phải pha từ 15 đến 20 năm.

Lai tạo càng ít thế hệ càng tốt. Thay vì cản những bầy (mating) mới mỗi năm, hãy duy trì những bầy thành công trong ba, bốn hoặc năm năm. Nhờ vậy bạn có thể ít bị cận huyết hơn trong 20 năm so với điều bạn làm trong vòng năm hay sáu năm nếu bạn cản những bầy mới mỗi năm. Hãy cản trio gốc, dĩ nhiên là cản riêng từng mái. Năm sau, cản từng mái với trống con của nó. Bây giờ bạn đã có bốn bầy gà và tất cả đều hơi khác nhau. Hãy duy trì như vậy, giữ mỗi bầy thành công trong hai hay ba mùa và đừng làm gì cho đến khi cần phải lai xa bầy này với bầy kia. Nên để từ bảy đến tám năm trước khi bạn lai xa các bầy mang ¾ máu mái gốc. Và cặp gà tơ này có thể được giữ trong ba hay bốn năm và khi hết thời hạn đó, hãy lai hậu duệ của chúng với gà già bốn hay năm tuổi mang ¾ máu trống gốc. Nếu trong giai đoạn này mà bạn có thể bổ sung máu mới từ dòng gà gốc, thì mọi thứ sẽ dễ dàng hơn khi thiết lập năm hay sáu bầy trong cùng một dòng, bạn có thể duy trì chúng trong phân nửa đời mình mà chẳng cần phải pha. Sẽ rất tốt nếu bạn có một chiến hữu ở xa trong vùng đất khác, người còn cẩn trọng, khéo léo và đáng tin cậy hơn là chính bạn, để nhờ cản một sân gà dùm mình. Trên thực tế, dù chính gà bạn sau khi được cản nhiều năm trời [ở phương xa] có thể bắt về và mang lại hiệu ứng tươi mới trên bầy gà nhà tương tự như khi pha với gà bên ngoài, mà không mang nhược điểm của cách sau.

[Theo ý của tác giả nếu cản trống a với mái α mà cho ra bầy con đá hay thì cứ giữ mà cản hoài đến bốn hay năm năm, hậu duệ của chúng được gọi là “bầy thành công” (successful mating) và cho dù lứa gà năm nào cũng đều được coi là “một bầy”. Và việc “giữ bầy” nghĩa là giữ lại cặp trống a với mái α để cản tiếp những mùa sau. Nếu bạn không quan tâm đến điều này, năm sau bạn cản trống a với mái β, hoặc trống b với mái α, hoặc trống b với mái β hoặc cặp gà nào khác, tóm lại không phải trống a với mái α thì hậu duệ của chúng được gọi là “bầy mới” (new mating). Nói đến đây mới nhớ một số “nhà lai tạo” thường đổ gà xa cạ, không đánh dấu màng chân, nên chẳng thể xác định được đâu là cặp gà giống cho ra bầy con thành công mà đổ tiếp lứa sau]

Gà với thể chất tốt và được chăm sóc phù hợp có thể cản đến bốn hay năm tuổi và nếu được cản với mái tơ một hay hai năm tuổi thì trống giống có thể dùng đến bảy hay tám tuổi.

Một mái hay nếu cản với trống tơ thì chất lượng khi tám hay chín tuổi cũng tương tự như khi nó còn là mái tơ. Cản gà già với gà tơ và sau khi bạn đã thiết lập và sở hữu nhiều bầy bên trong một dòng thì không nhất thiết phải cản gà già để tạo ra chiến kê đá trường nữa, nhưng sẽ luôn khôn ngoan nếu giữ lại một vài gà già sung mãn mà bạn có thể cản về để tạo ra gà giống (breeder). Một cá thể mà bạn cản từ tám hay chín năm trước có thể mang tỷ lệ máu gốc khác với con mà bạn vừa cản năm ngoái nên bạn có thể coi đó là lai xa.

Lai dòng là cản cận huyết về một cá thể và đó là phương pháp mà nhờ nó bạn khai thác được các phẩm chất của những cá thể xuất sắc nhất của mình và khiến cho các phẩm chất ở trống hay mái đó trở nên thường trực trong bầy gà của mình. Khi bạn lai tạo một trống xuất sắc vốn đã chứng tỏ trong trường đấu rằng nó ở đẳng cấp cao so với yêu cầu của bạn, hãy cản nó về mái mẹ và cả mái dì và năm tới, cản nó với các mái con xuất phát từ bầy với mái dì. Hãy cản nó với mái cháu và mái chị em họ và rồi cản với các mái con. Từ đó bạn sẽ có một bầy gà mang phần lớn tỷ lệ máu của con trống xuất sắc với các phẩm chất được củng cố một cách vững chắc mà chúng sẽ tái hiện ở những bản sao gần như chính xác với con trống mà bạn mong muốn nhân bản.

Rất nhiều nhà lai tạo lên án cận huyết bởi những hậu quả mà việc khác phải chịu trách nhiệm. Tôi biết một người cố nuôi đến 150 gà tơ trong khu vực rộng một phần ba arce [khoảng 4 công đất] mà không hề có một ngọn cỏ nào trong đó. Ông kết tội việc lai cận huyết làm gà mình èo uột. Vài năm trước, tôi rất thất vọng với kết quả lai tạo một dòng gà mà tôi đã cận huyết trong mười năm trời, bởi tất cả đều èo uột và ẻo lả. Đó là một năm rất khô hạn không có mưa trong vòng ba tháng, mặt đất nóng ran và cỏ bị cháy khô. Tôi để ý thấy những bầy pha của bè bạn cũng tệ hại như vậy, do đó năm sau tôi cản lại bầy cũ và thu được gà hay như tôi vẫn thường thấy. Vì vậy, trước khi quyết định rằng bạn cần phải pha thì hãy chắc chắn rằng chính việc lai cận huyết là nguyên nhân thực sự gây ra vấn đề.

Pha hoài sẽ chẳng bao giờ đạt đến đẳng cấp hàng đầu. Hãy nhìn lại lịch sử chọi gà ở Mỹ và bạn sẽ thấy rằng mỗi nhà lai tạo danh tiếng đều làm nên tên tuổi nhờ thành công của một dòng gà chọi cận huyết và đồng nhất. Thỉnh thoảng, một số người pha các dòng cận huyết và có hai hay ba mùa thành công, nhưng gà pha không thể tự duy trì được mãi và sau một hay hai mùa đi xuống, nhà lai tạo và bầy gà lại rơi vào quên lãng và thân phận cày cuốc. Trong vòng 15 năm trở lại đây, biết bao nhiêu dòng gà “thiên hạ vô địch” lướt qua các trang sử rồi biến mất. Thành công lâu dài chỉ có thể gắn liền với một dòng gà đồng nhất, từ thế hệ này sang thế hệ khác đều trông như nhau và đá như nhau.

Một số sư kê thành công với bầy pha đời đầu, hầu hết được tạo ra bằng cách cản giữa trống của dòng gà xưa với mái cận huyết cực sâu. Mái cận huyết sâu và trội nên sẽ cho bầy con hay với bất kỳ trống khá nào. Nhưng họ vẫn phải lai cận huyết dòng thuần để “làm giống” (seed). Theo chỗ tôi biết thì không có ai thành công khi cản gà pha cả hai bên trống mái và tôi biết rằng mỗi sư kê khi thiếu gà đá giải, thường lấy tạm vài trống giống già, những con vốn cản ra bầy hậu duệ đá cùng một kiểu từ năm này sang năm nọ.

Thách thức đối với nhà lai tạo là khả năng giữ được gà hay. Ai cũng có thể tắm sông và vớ phải nhẫn kim cương, nhưng bạn không được đánh giá cao vì chỉ ăn may và chẳng thể lặp lại điều đó, và cho dù hàng triệu người có học theo cách này cũng chỉ tổ chết chìm trước khi tìm thấy nhẫn kim cương. Giá trị thực sự thuộc về những ai biết mình đang sở hữu một mỏ vàng khi tìm kiếm và duy trì nó một cách kiên định từ năm này sang năm khác.

Tôi nghe nói về hai dòng gà thắng hầu hết các độ ở vùng đông bắc trong vòng hai năm, chúng thắng hầu hết các giải lớn và quan trọng nhất, được cận huyết lần lượt trong hơn 20 và 35 năm và vào mùa đông năm ngoái, chúng trông và đá như những cá thể đầu tiên mà tôi thấy 20 năm trước đây.

 

Cận huyết là một phương pháp, bạn áp dụng cho gà nào cũng được, trên diễn đàn có rất nhiều bài viết để bạn tham khảo về vấn đề cận huyết.