Về lai tạo chiến kê (M. L. Fernando)

Về lai tạo chiến kê
M. L. Fernando - http://www.ultimatefowl.com

Vài người tự hỏi cách thức mà các sư kê-nhà lai tạo nào đó tạo ra những chiến kê xuất sắc mà không cần chút kiến thức nào về căn bản lai tạo gà chọi. Những người khác làm tốt việc lai tạo gà chọi bằng tất cả những phương pháp ghi trong sách vở. Nhóm đầu thành công nhờ năng khiếu hay “cảm nhận” về gà chọi, trong khi nhóm sau đạt mục đích lai tạo nhờ kiến thức. Những người mà tác giả từng thấy đạt đến mục tiêu lai tạo trong một thời gian ngắn, đều có “cảm nhận” về gà chọi và đọc rất nhiều sách vở và tạp chí liên quan đến gà chọi. Cũng bởi suy nghĩ này mà tác giả quyết định đề cập đến chủ đề này.

Có rất nhiều lý thuyết lai tạo trong sách vở, nhưng hai cái nổi tiếng nhất là lai cận huyết (inbreeding) và pha (cross-breeding). Trước tiên chúng ta hãy nói về lai cận huyết. Lai cận huyết là cản giữa các thành viên có quan hệ huyết thống gần gũi. Nếu bạn muốn biết lai cận huyết như thế nào, hãy nhìn vào tỷ lệ cận huyết dưới đây.

1. Cản giữa anh em ruột cùng bầy – 25% (cận huyết sâu).
2. Cản giữa anh em nửa-máu [cùng cha khác mẹ hoặc cùng mẹ khác cha] – 12.5% (cận huyết vừa).
3. Cản giữa bác trai & cháu gái hoặc bác gái & cháu trai – 12.5% (cận huyết vừa).
4. Cản giữa ông bà & cháu – 12.5% (cận huyết vừa).
5. Cản giữa anh em họ gần (first cousin) – 6.3% (cận huyết nhẹ).

Hãy chọn phần trăm cận huyết mà bạn muốn áp dụng cho gà của mình. Nên nhớ rằng mục đích của lai cận huyết là củng cố gien đồng hợp (like genes). Bạn càng lai cận huyết nhiều thì gien đồng hợp càng được củng cố. Điều này sẽ được khuyếch đại mạnh hơn bằng việc lai cận huyết những con có các đặc điểm kiểu hình tương tự gắn liền với một số kiểu gien.

Khi bạn lai cận huyết gà, hãy lưu ý đến hiện tượng lại tổ (atavism). Lại tổ là sự tái hiện ở hậu duệ những đặc điểm của một tổ tiên xa xưa. Nó có thể dẫn đến tật mỏ, mắt với con ngươi bất thường, teo ngực, ngón và lưng cong vẹo .v.v. Lại tổ cũng xuất hiện ở kiểu hình – đặc biệt là màu lông. Lại tổ là đồng hợp lặn.

Một người bạn của tôi có lần cản một cặp Ray Hoskins Grey. Kết quả của cặp gà Grey này – hai trong số bầy con là gà nhạn (White). Cặp gà nhạn lại tổ này sản sinh ra những trống ưu tú – tất cả đều màu trắng. Ông cũng pha gà lại tổ với gà nhạn dòng khác và vẫn cho ra những chiến kê ăn độ. Cản gà nhạn lại tổ với gà pha cũng tạo ra chiến kê đá trường tốt. Khi hiện tượng lại tổ xuất hiện ở màu lông, hãy kiểm tra xem kiểu hình màu lông có gắn liền với kiểu gien năng lực đá trường hay không. Khi được cản, nó sẽ mang lại những kết quả tích cực. Di truyền là một vấn đề lắt léo và không luôn tuân thủ theo những quy luật định sẵn mà chúng ta xây dựng. Hầu hết các nhà lai tạo đều duy trì dòng gà cận huyết sâu làm giống. Những nhà lai tạo này không mang gà giống (seed fowl) đi đá; mà chỉ sử dụng gà đá trường (battlefowl).

Hugh Norman, “Bậc Thầy Lai Tạo”, tạo ra dòng chiến kê Rebel trứ danh. Ông là một trong những nhà lai tạo duy trì những dòng cận huyết và pha chúng để tạo ưu thế lai (hybrid vigor). Với ông, gà giống và gà đá trường không giống nhau. Ông không đá gà giống cũng như không cản gà đá trường. Theo phương pháp này, gà giống của bạn càng cận huyết thì ưu thế lai hay khả năng “hợp gien” (nick) càng lớn khi chúng được pha.

Theo Phương Pháp Norman, chúng ta lai dòng (line breed) gà nhà trước khi pha. Lai dòng là lai cận huyết về một cá thể, ở mỗi thế hệ chúng ta đều đồng hợp (double up) gien của bầy đàn. Bằng cách lai dòng, chúng ta cố gắng tạo ra những cá thể thật gần gũi về mặt di truyền với cá thể gốc. Mỗi bầy lai đều được đánh giá một cách cẩn thận cho đến bầy sau cùng. Hậu duệ thuộc bầy lai sau cùng được giữ lại làm gà giống thay thế hay để pha.

Hình minh họa cách thực hiện lai dòng:


Bầy lai này tạo ra hai trống tơ với kiểu hình khác biệt. TRỐNG TƠ (9) là dị hợp Trội (½) chân Vàng trong khi TRỐNG TƠ (10) [không rõ bầy nào, có lẽ bầy (8)?] có các cặp allen giống nhau, khiến nó là đồng hợp Lặn (thuần) chân Xanh Lục [tham khảo về di truyền của màu chân]. Điều này một lần nữa chứng tỏ rằng một khi chúng ta cản về, chúng ta “đồng hợp” gien trong bầy đàn đàn khiến chúng càng gần với gà gốc.

Nếu bạn là nhà lai tạo nhỏ (backyard breeder), nhiều khả năng bạn chẳng có đủ không gian để nuôi gà theo phương pháp lai dòng. Tôi đề nghị bạn lai dòng về một cá thể duy nhất. Cố gắng tìm ra con nào trong cặp gà trội hơn [trống hay mái?], và cản ngược về cá thể đó. Rồi bạn có thể pha hậu duệ của bầy lai dòng với gà khác [từ bên ngoài]. Biến dị (heterosis) hay ưu thế lai (hybrid vigor) sẽ không nhiều bằng gà pha giữa hai bầy lai dòng, nhưng vừa đủ để tạo ra chiến kê đá trường tốt. Dĩ nhiên, điều này phụ thuộc vào thành tích và độ trội của cặp gà gốc cùng với việc đánh giá và tuyển chọn của bạn trên mỗi bầy lai trước khi pha.

Còn bây giờ, chúng ta đề cập đến pha (cross-breeding). Pha là cản những con không có quan hệ huyết thống với nhau. Pha thường được áp dụng để kết hợp những con gà giống chất lượng. Có ba phương pháp lai tạo vận dụng pha. Chúng được mô tả dưới đây.

1. PHA TRỰC TIẾP (STRAIGHT-CROSS) – Theo phương pháp này, hai dòng gà được cản với nhau. Một ví dụ tốt là bầy pha lực-tốc độ giữa Ruble Hatch và Black Traveler. Ở đây, trống con sẽ giống với mái mẹ [theo quan niệm bổn mái].

2. PHA BA MÁU (THREE WAY-CROSS) – Nếu bạn có dòng Kelso vốn đâm tốt hơn trong các trận đôi công (open sparring) và muốn tăng lực đá (wallop), hãy lấy một trống pha nửa máu như Hatch-Claret và cản với các mái Kelso. Hậu duệ của bầy lai này sẽ giữ được những đặc điểm mong muốn của Kelso, lối đâm của Claret và thể lực của Hatch.

3. PHA BỐN MÁU (FOUR WAY-CROSS) – Đây là phép cản giữa hai bầy pha trực tiếp, chẳng hạn cản giữa Hatch-Claret với Kelso-Roundhead.

Khi pha, hãy ghi nhớ câu nói sau: “Bầy pha (cross breed) hay lai tạp (hybrid) gần như luôn chuyển giao những tính trạng tệ hại nhất của chúng. Những phẩm chất tốt đẹp thường là kết quả của pha và không thể di truyền”. Câu này được trích từ cuốn “Lai tạo chiến kê theo lối hiện đại” (Modern Breeding of Game Fowl) của Frank “Narragansett” Shy.

Một phương pháp lai tạo đáng chú ý khác trong sách này là “Phương pháp Narragansett” được phổ biến bởi Frank Shy, một “Bậc Thầy Lai Tạo”, nổi tiếng với dòng gà chọi có tên Narragansett. Phương pháp này chủ trương chuyển giao huyết thống của một cá thể trội cho hậu duệ ở “liều thấp” (small doses) bằng cách tái bổ sung máu đó từ những bầy lai khác nhau thay vì cận huyết sâu.

Để tôi giải thích kỹ hơn. Giả sử bạn có một trống giống ưu tú. Hãy lai đơn nó với nhiều mái và coi xem bầy nào cho kết quả tốt nhất. Giả sử bạn chọn được hai mái vốn tạo ra gà đá trường thật hay và đá giống nhau. Hậu duệ của hai mái khác huyết thống nên được pha với nhau. Đây là bầy lai giữa anh chị em nửa-máu [cùng cha khác mẹ] với mức độ cận huyết 12.5%. Nếu bạn muốn ghép (infuse) máu mới, hãy đảm bảo rằng nó giống như trio gốc của bạn về cấu trúc cũng như lối đá.

Xin minh họa “Phương pháp Narragansett” như sau:


Đường gạch là gà trống (trống tơ), đường liền là gà mái (mái tơ)

Theo hình minh họa về Phương pháp Narragansett, chúng ta cản TRỐNG (A) với MÁI (B) và MÁI (C). Kết quả lai giữa TRỐNG (A) và MÁI (B) là bầy (1) với ½ máu TRỐNG (A). Kết quả lai giữa TRỐNG (A) và MÁI (C) là bầy (2) cũng với ½ máu TRỐNG (A). Rồi chúng ta cản bầy (1) với bầy (2) để tạo ra bầy (3) và (4). Bầy (3) và (4) là kết quả lai giữa anh em nửa-máu [cùng cha khác mẹ] vốn vẫn mang huyết thống của con TRỐNG (A) gốc.

Như vậy là tối đa rồi. Chúng ta không thể cản các bầy (3) và (4) về trio gốc vì quá cận huyết. Chúng ta phải tuyển trống giống khác tương tự như TRỐNG (A) gốc về cấu trúc cũng như lối đá, tức TRỐNG (D). Chọn những mái tơ tốt nhất từ các bầy (3) và (4) để cản với nó.

Kết quả sẽ cho ra các bầy (5) và (6) với ¼ máu của TRỐNG (A) gốc.

Với mục tiêu thiết lập các tính trạng mong muốn của TRỐNG (A), chúng ta sẽ tuyển chọn các mái tơ từ bầy (5) và (6) để cản với TRỐNG (A). Kết quả sẽ thu được các bầy (7), (8), (9) và (10) với ⅝ máu của TRỐNG (A) gốc. Chúng ta vẫn có thể cản gà ⅝ máu TRỐNG (A) gốc với MÁI (B) và MÁI (C), nhưng điều đó không thuộc phạm vi của bài viết này. Các bạn hãy tự tìm hiểu và xây dựng biểu đồ lai tạo nhé. Chúng tôi chỉ minh họa cho quan điểm rằng, nhằm gia tăng các tính trạng mong muốn của TRỐNG (A), chúng ta tái bổ sung máu của nó [vào bầy đàn] ở liều thấp.

Một phương pháp lai tạo đáng chú ý khác là lai xa (Out-Breeding). Lai xa là cản gà cùng dòng vốn xuất phát từ những nhà lai tạo khác nhau nhưng được giữ gần như thuần. Nếu bạn có dòng Kelso và bạn không biết cách lai cận huyết, bạn có thể mua một trống Kelso từ nhà lai tao khác và cản nó với các mái Kelso của mình. Hậu duệ của những bầy lai này vẫn là Kelso thuần và bạn không hề lai cận huyết.

Một số nhà lai tạo nhỏ pha gà Mỹ với gà bản địa Phương Đông. Nếu bạn thuộc tầng lớp các sư kê-nhà lai tạo này, tốt nhất bạn nên học hỏi Phương pháp pha bậc gà Phương Đông IVY (IVY Method of grading Orientals). Ivy chuộng gà ¼ bậc Phương Đông trong các bầy pha trực tiếp hay ba-máu. Theo phương pháp này, bạn chỉ cần một trống Phương Đông để tạo ra các mái ½ bậc Phương Đông. Nên nhớ rằng, lai tạo bậc Phương Đông là phương pháp thử và sai (trial & error method).

Để tôi giải thích cách thực hiện. Theo phép pha trực tiếp, trước tiên bạn cản trống Phương Đông với, chẳng hạn một mái Davis Mims. Kết quả sẽ tạo ra bầy lai với ½ bậc Phương Đông. Chúng ta chọn những mái ½ bậc Phương Đông tốt nhất và cản chúng với một trống Davis Mims. Phép pha trực tiếp này sẽ tạo ra bầy ¼ bậc Phương Đông [bổn mái Mỹ].

Nếu bạn muốn pha ba-máu, bạn chọn những mái ½ bậc Phương Đông (bầy pha giữa trống bản địa với mái Davis Mims) cản với một trống pha Davis Mims-Hatch Gull. Kết quả sẽ cho ra bầy lai với ¼ Hatch Gull, ½ Davis Mims và ¼ bậc Phương Đông (trống bản địa). Tác giả cũng chuộng gà ⅛ bậc Phương Đông.

Chìa khóa để thành công trong việc sản xuất gà pha bậc Phương Đông là tuyển chọn và thanh lọc khắc nghiệt. Tuyển chọn loại trống Phương Đông nhảy nhót vốn biết đâm và luôn gác trên đối thủ mỗi lần nạp. Những kỹ thuật đá trường này chi phối cuộc chơi nhưng thiếu lực vì vậy hãy ghép chút % máu lực (HATCH). Trống bản địa mà bạn cản phải gan lỳ khi được đá ở 2 năm tuổi. Tác giả từng chứng kiến nhiều gà Phương Đông bỏ chạy khi đá cựa dao dài (slasher). Chúng không trụ nổi đến hết trận. Tuy nhiên, có vài con trụ lâu đến 10 phút và chịu được vết đâm sâu ở 2 năm tuổi hay hơn. Những loại gà Phương Đông như thế này thật đáng để lai tạo. Chúng chỉ cần tập luyện rất ít khi biệt dưỡng để đá trường và kháng bệnh rất tốt.

Tôi viết bài này chủ yếu cho người mới chơi và các nhà lai tạo nhỏ. Tôi hy vọng có thể giúp các bạn dẫu chỉ được phần nào. Chúc các bạn mạnh khỏe.