Đề xuất tiêu chuẩn plakat mới

Đề xuất tiêu chuẩn plakat mới
Joep Van Esch – http://www.bettaterritory.nl:80/BT-AABPKproposal.htm

Giới thiệu
Cá betta vây ngắn ngày càng phổ biến trong thế giới betta nhờ ngoại hình gọn gàng, sống động của mình. Chúng cũng thường có lợi thế hơn betta vây dài ở khả năng mang vác bộ vây suốt đời và ít nhạy cảm với bệnh thối vây (finrot). Cá betta vây ngắn, cũng được gọi là plakat, là khôn-vây (finnage-wise), có quan hệ huyết thống gần gũi với Betta splendens. Trong nhiều thế hệ, những nhà lai tạo Thái đã cản dạng này với cá hoang dã để phát triển bản năng chiến đấu, lối đá, độ bền, kích thước và màu sắc. Việc thực hành lai tuyển chọn này đã đặt nền tảng cho các màu sắc và loại đuôi khác nhau mà chúng ta biết hiện nay.

Trong nhiều năm trời, plakat truyền thống bất đối xứng (asymmetrical) là loại duy nhất được thấy tại các cuộc triển lãm betta nhưng cơn sốt halfmoon cũng dẫn đến sự tiến hóa của loại cá đuôi ngắn này. Việc pha (outcrossing) plakat truyền thống với halfmoon vây dài với dẫn đến sự ra đời của halfmoon plakat. Ngoại hình tổng thể của những cá này là bất đối xứng nhưng kết hợp các tính trạng của cả plakat truyền thống (bất đối xứng) lẫn halfmoon. Bên cạnh sự phân nhánh (raysplitting) ở đuôi, việc pha với halfmoon vây dài cũng giới thiệu thêm sự phân nhánh ở vây hậu môn và vây lưng, do đó cũng ảnh hưởng đến hình dạng và kích thước. Cả hai loại có ngoại hình bất đối xứng rõ ràng vốn chủ yếu gây ra bởi các tia dài (extended rays) ở rìa (phần sau) của vây hậu môn, nhưng cũng bởi chiều dài và hình dạng của vây bụng và vây lưng. Vào 2005, IBC chính thức phân biệt plakat truyền thống (bất đối xứng) và plakat cảnh bất đối xứng bằng việc tạo ra một tiêu chuẩn riêng cho mỗi dạng.

Khi lai tạo halfmoon vây dài, mục đích tối cao là cá với ngoại hình cân đối (balanced appearance). Sự ưa chuộng gia tăng ở plakat cảnh bất đối xứng dẫn đến việc hình thành một loại plakat nữa, plakat đối xứng (symmetrical). Đây là loại vây ngắn tương đương với halfmoon vây dài, và thường được gọi là “shortmoon” (tiểu nguyệt). Vào 2007, loại này được công nhận chính thức bởi IBC cùng với sự bổ sung của tiêu chuẩn plakat thứ ba.

Tiêu chuẩn Dạng (Form Criteria)

Plakat Truyền thống (Bất đối xứng):



• Ngoại hình tổng thể: Ngoại hình bất đối xứng chủ yếu gây ra bởi chiều dài và hình dạng của vây hậu môn, nhưng chiều rộng, chiều dài và hình dạng của vây bụng và vây lưng cũng đóng một vai trò quan trọng.

• Thân: Plakat truyền thống (bất đối xứng) có thân hình thuôn mảnh nhất trong ba loại. Thân không được quá to/nhỏ so với vây. Đường trên “miệng-đến-vây lưng” phải trơn tru, không lồi lõm. Phần sau của thân phải gần như đối xứng (gần giống như một ảnh gương khi bạn kẻ một đường giữa tưởng tượng) với gốc đuôi mạnh mẽ. Vảy trên thân phải thật đều.

• Vây lưng: Vây lưng có thể có ngoại hình tròn trịa đồng bộ hay hơi nhọn về phía sau. Gốc vây lưng bằng 1/3 độ rộng vây hậu môn. Phần rìa (sau) của vây lưng xếp chồng lên phần trên của đuôi. Những tia trước của vây lưng không được quá ngắn. Việc xếp chồng của vây lưng lên thân là không mong đợi.

• Đuôi: Đuôi có góc xòe 180 độ với cạnh tròn. Hình dạng chung có thể tròn hay hơi át-bích. Trường hợp dạng át-bích, chóp nằm ở giữa đuôi. Ở giữa đuôi, chiều dài của tia vây chạy từ gốc đuôi đến viền ngoài phải bằng ½ độ rộng vây hậu môn (trường hợp đuôi át-bích, hơi dài hơn). Góc xòe ở đuôi không được tạo ra bởi sự gia tăng phân nhánh mà bởi sự gia tăng màng vây giữa các tia. Một cách lý tưởng, đuôi thể hiện phân nhánh sơ cấp (2-tia).

• Vây hậu môn: Vây hậu môn có dạng hình thang (trapezoid) với phần trước ngắn hơn phần sau. Cạnh trước có thể hơi tròn trong khi phần sau kéo dài thành chóp nhọn. Một cách lý tưởng, tia dài nhất của vây hậu môn phải gấp đôi chiều dài của tia đuôi ngoài cùng (~2/3 độ rộng vây hậu môn). Khi sừng, phần trước phải hơi hướng về trước và phần sau phải hơi xếp chồng lên phần dưới của đuôi.

• Vây bụng: Hình dạng vây bụng [kỳ] mô phỏng một con dao với lưỡi hướng về phía sau. Vây bụng dài và mảnh, đều và không được bắt chéo. Chiều dài của vây bụng phải tối thiểu 2/3 đến tối đa 3/4 độ rộng của vây hậu môn.

• Vây ngực: Như những loại betta cảnh khác.



LỖI DẠNG VÀ VÂY – PLAKAT TRUYỀN THỐNG (BẤT ĐỐI XỨNG)
1. Gốc vây lưng < 1/3 độ rộng vây hậu môn (lỗi nhẹ).
2. Các tia trước (phần trước) của vây hậu môn và/hay vây lưng quá ngắn (lỗi nhẹ).
3. Vây lưng và/hay vây hậu môn thể hiện phân nhánh sơ cấp (lỗi nhẹ).
4. Góc xòe đuôi > 165 độ nhưng < 180 độ (lỗi nhẹ).
5. Phân nhánh tia đuôi vượt quá mức sơ cấp (2-tia), lên đến nhị cấp (4-tia) (lỗi nhẹ).
6. Chiều dài vây bụng <2/3 hay > 3/4 độ rộng vây hậu môn (lỗi nhẹ).
7. Gốc vây lưng > 1/3 độ rộng vây hậu môn (lỗi nặng).
8. Tia dài nhất của vây hậu môn không gấp đôi (hơi thừa hoặc thiếu) chiều dài tia đuôi ngoài cùng (lỗi nặng).
9. Vây hậu môn không có chóp nhọn (lỗi nặng).
10. Góc xòe đuôi < 165 độ (lỗi nặng).
11. Phân nhánh tia đuôi vượt quá mức nhị cấp (4-tia) (lỗi nặng).
12. Thân quá ngắn hay mập và cũn cỡn (lỗi nặng).
13. Thân cực kỳ mảnh mai so với một số loài Betta hoang dã (lỗi nặng).

ÁP DỤNG TƯƠNG TỰ CHO NHỮNG LỖI CHUNG KHÁC.


Xin lưu ý rằng những ví dụ này hết sức phù hợp với tiêu chuẩn được mô tả ở trên về plakat truyền thống (bất đối xứng) nhưng vẫn có một số điểm vốn cần được cải thiện.

Plakat cảnh bất đối xứng:



• Ngoại hình tổng thể: Ngoại hình bất đối xứng chủ yếu gây ra bởi chiều dài và hình dạng của vây hậu môn, nhưng chiều rộng, chiều dài và hình dạng của vây bụng và vây lưng cũng đóng một vai trò quan trọng.

• Thân: Plakat cảnh bất đối xứng có thân đầy đặn hơn plakat truyền thống (bất đối xứng). Thân không được quá to/nhỏ so với vây. Đường trên “miệng-đến-vây lưng” phải trơn tru, không lồi lõm. Phần sau của thân phải gần như đối xứng (gần giống như một ảnh gương khi bạn kẻ một đường giữa tưởng tượng) với gốc đuôi mạnh mẽ. Vảy trên thân phải thật đều.

• Vây lưng: Vây lưng có dạng bán-nguyệt (semi-circle) vốn xòe ra như cây quạt. Gốc vây lưng bằng 1/2 độ rộng vây hậu môn. Trường hợp lý tưởng nhất, vây lưng xếp chồng lên phần trên của đuôi. Những tia trước (gần phía đầu) phải có chiều dài tương đương với các tia khác và phải hướng về trước. Cạnh trước có thể sắc hoặc hơi tròn. Khả năng vây xòe rộng như quạt đạt được nhờ sự gia tăng về phân nhánh tia vây và có lẽ cả sự tăng nhẹ về số tia. Việc xếp chồng của vây lưng lên thân là không mong đợi.

• Đuôi: Góc xòe là 180 độ với tia thẳng, cạnh sắc và hình bán nguyệt (chữ “D”). Ở giữa đuôi, chiều dài của tia vây chạy từ gốc đuôi đến viền ngoài phải bằng ½ độ rộng vây hậu môn. Phân nhánh tia vây phải phân bố đều với phân nhánh nhị cấp (4-tia) hay hơn mà không trở nên quá mức. Một góc xòe > 180 độ (overhalfmoon, OHM) không được ưu tiên hơn góc xòe 180 độ.

• Vây hậu môn: Vây hậu môn có dạng hình thang (trapezoid) với các tia trước (phần trước) ngắn hơn các tia sau (phần sau). Từ trước ra sau, vây hậu môn hơi lài, không chóp nhọn. Một cách lý tưởng, tia dài nhất của vây hậu môn phải gấp đôi chiều dài của tia đuôi ngoài cùng. Khi sừng, phần trước phải hơi hướng về trước và phần sau phải hơi xếp chồng lên phần dưới của đuôi.

• Vây bụng: Hình dạng vây bụng [kỳ] mô phỏng một con dao với lưỡi hướng về phía sau. Vây bụng có ngoại hình đầy đặn, dài đều và không được bắt chéo. Chiều dài của vây bụng phải bằng tia dài nhất của vây hậu môn.

• Vây ngực: Như những loại betta cảnh khác.



LỖI DẠNG VÀ VÂY – PLAKAT CẢNH BẤT ĐỐI XỨNG
1. Gốc vây lưng < 1/2 độ rộng vây hậu môn (lỗi nhẹ).
2. Vây hậu môn và/hay vây lưng không phân nhánh sơ cấp (lỗi nhẹ).
3. Các tia trước (phần trước) của vây hậu môn và/hay vây lưng quá ngắn (lỗi nhẹ).
4. Cạnh trước của vây hậu môn quá tròn (lỗi nhẹ).
5. Chiều dài vây bụng ngắn hay dài hơn tia dài nhất của vây hậu môn (lỗi nhẹ).
6. Phân nhánh tia đuôi thấp hơn mức nhị cấp (4-tia) (lỗi nhẹ).
7. Cạnh đuôi tròn (lỗi nhẹ).
8. Các tia đuôi ngoài cùng hơi cong (lỗi nhẹ)
9. Tia dài nhất của vây hậu môn không gấp đôi (hơi thừa hoặc thiếu) chiều dài tia đuôi ngoài cùng (lỗi nặng).
10. Gốc vây lưng > 1/2 độ rộng vây hậu môn (lỗi nặng)
11. Vây hậu môn có chóp nhọn (lỗi nặng).
12. Góc xòe đuôi < 180 độ (lỗi nặng).
13. Các tia đuôi ngoài cùng cong mạnh ra ngoài (lỗi nặng).
14. Phân nhánh quá mức ở đuôi, vây lưng và/hay vây hậu môn ảnh hưởng đến ngoại hình trơn tru của vây (lỗi nặng).
15. Thân quá ngắn, mảnh mai hay dày (lỗi nặng).

ÁP DỤNG TƯƠNG TỰ CHO NHỮNG LỖI CHUNG KHÁC.


Xin lưu ý rằng những ví dụ này hết sức phù hợp với tiêu chuẩn được mô tả ở trên về plakat cảnh bất đối xứng nhưng vẫn có một số điểm vốn cần được cải thiện.

Plakat cảnh đối xứng:



• Ngoại hình tổng thể: Ngoại hình đối xứng chủ yếu gây ra bởi chiều dài và hình dạng của vây hậu môn, nhưng chiều rộng, chiều dài và hình dạng của vây bụng và vây lưng cũng đóng một vai trò quan trọng.

• Thân: Thân của PK đối xứng mạnh và dày hơn được thấy ở hai loại bất đối xứng. Thân không được quá to/nhỏ so với vây. Đường trên “miệng-đến-vây lưng” phải trơn tru, không lồi lõm. Phần sau của thân phải gần như đối xứng (gần giống như một ảnh gương khi bạn kẻ một đường giữa tưởng tượng) với gốc đuôi mạnh mẽ. Vảy trên thân phải thật đều.

• Vây lưng: Vây lưng có dạng vuông vức (rectangular) vốn đạt được nhờ sự gia tăng số lượng tia và phân nhánh tia vây. Gốc vây lưng bằng 3/4 độ rộng vây hậu môn. Điều quan trọng là cả hình dạng lẫn kích thước đều không được ảnh hưởng đến sự cân đối tổng thể. Trường hợp lý tưởng nhất, vây lưng xếp chồng lên phần trên của đuôi. Những tia trước (gần phía đầu) phải có chiều dài tương đương với các tia khác và phải hướng về trước. Cạnh trước phải sắc. Việc xếp chồng của vây lưng lên thân là không mong đợi.

• Đuôi: Góc xòe là 180 độ với tia thẳng, cạnh sắc và hình bán nguyệt (chữ “D”). Ở giữa đuôi, chiều dài của tia vây chạy từ gốc đuôi đến viền ngoài phải bằng ½ độ rộng vây hậu môn. Phân nhánh tia vây phải phân bố đều với phân nhánh nhị cấp (4-tia) hay hơn mà không trở nên quá nhiều. Một góc xòe > 180 độ (overhalfmoon, OHM) không được ưu tiên hơn góc xòe 180 độ.

• Vây hậu môn: Vây hậu môn có dạng hình thang (trapezoid) vốn chạy song song với thân. Chiều dài của các tia ít nhiều tương tự như tia đuôi ngoài cùng và chiều cao của vây lưng nhằm duy trì sự cân đối chung. Khi sừng, phần trước phải hơi hướng về trước và phần sau phải hơi xếp chồng lên phần dưới của đuôi.

• Vây bụng: Hình dạng vây bụng [kỳ] mô phỏng một con dao với lưỡi hướng về phía sau. Vây bụng có ngoại hình đầy đặn, dài đều, không được bắt chéo và phải cân đối với những vây còn lại nhằm duy trì tính đối xứng. Chiều dài của vây bụng phải bằng tối thiểu 1/3 độ rộng vây hậu môn.

• Vây ngực: Như những loại betta cảnh khác.



LỖI DẠNG VÀ VÂY – PLAKAT CẢNH ĐỐI XỨNG
1. Gốc vây lưng < 3/4 độ rộng vây hậu môn (lỗi nhẹ).
2. Vây hậu môn và/hay vây lưng không phân nhánh sơ cấp (lỗi nhẹ).
3. Các tia trước (phần trước) của vây hậu môn và/hay vây lưng quá ngắn (lỗi nhẹ).
4. Cạnh trước của vây hậu môn quá tròn (lỗi nhẹ).
5. Chiều dài vây bụng <1/3 hay > 1/3 độ rộng vây hậu môn (lỗi nhẹ).
6. Phân nhánh tia đuôi thấp hơn mức nhị cấp (4-tia) (lỗi nhẹ).
7. Cạnh đuôi hơi tròn (lỗi nhẹ).
8. Các tia đuôi ngoài cùng hơi cong ra (lỗi nhẹ)
9. Gốc vây lưng > 3/4 độ rộng vây hậu môn (lỗi nặng).
10. Vây hậu môn có chóp nhọn (lỗi nặng).
11. Vây hậu môn lài từ trước ra sau (dạng hình thang) và/hay cạnh sau dài hơn đáng kể so với tia đuôi ngoài cùng (lỗi nặng).
12. Góc xòe đuôi < 180 độ (lỗi nặng).
13. Các tia đuôi ngoài cùng cong mạnh ra ngoài (lỗi nặng).
14. Phân nhánh quá mức ở đuôi, vây lưng và/hay vây hậu môn ảnh hưởng đến ngoại hình trơn tru của vây (lỗi nặng).
15. Thân quá ngắn hay mảnh mai (lỗi nặng).

ÁP DỤNG TƯƠNG TỰ CHO NHỮNG LỖI CHUNG KHÁC.


Xin lưu ý rằng những ví dụ này hết sức phù hợp với tiêu chuẩn được mô tả ở trên về plakat cảnh đối xứng nhưng vẫn có một số điểm vốn cần được cải thiện.

Phát biểu bổ sung

Phần I
Tiêu chuẩn plakat là độc nhất so với những tiêu chuẩn khác vì ba phân loại vây ngắn, mỗi cái đều được công nhận như là một lớp riêng. Trong trường hợp lý tưởng nhất, như được mô tả trong những tiêu chuẩn riêng, ba loại này rất dễ phân biệt nhưng trên thực tế, chúng gây ra một số nhầm lẫn. Bởi vì những loại khác nhau được tiến hóa từ nhau qua nhiều năm trời lai tuyển chọn, việc này cũng dẫn đến những loại “lửng-lơ”. Tại các triển lãm, đôi khi rất khó để xếp một con vào một lớp nhất định bởi nó thể hiện đặc điểm của hai lớp khác nhau. Trong trường hợp như vậy, cá phải được xếp vào lớp mà nó bị lỗi ít nhất. Điều quan trọng cần ghi nhớ rằng những con cá này thường không đạt những vị trí hàng đầu [đoạt giải] nhưng là chất liệu tốt để lai tạo nhằm xây dựng một dòng cá chất lượng.

Phần II
Nhằm lai tạo và phát triển đuôi halfmoon hoàn hảo, các nhà lai tạo betta tuyển chọn cá của mình theo nhiều đặc điểm như cạnh đuôi/tia vây thẳng và đa phân nhánh. Để đạt mục tiêu và củng cố các tính trạng này, việc lai cận huyết (inbreeding) được áp dụng thường xuyên. Cuộc chinh phục halfmoon hoàn hảo bằng phương thức lai tạo này làm nảy sinh một phát triển bổ sung trong thú chơi của chúng ta, mà nó ảnh hưởng mạnh đến betta cảnh chúng ta thấy ngày nay, yếu tố “đuôi hoa” (rosetail).

Mặc dù có nhiều cấp độ đuôi hoa, đặc điểm chính của đuôi hoa là phân nhánh quá mạnh ở cả ba vây lẻ làm ảnh hưởng đến ngoại hình tổng thể trơn tru của vây. Ở dạng cực đoan hơn, việc này dẫn đến hậu quả đuôi hình thoi (diamond)/hoa (rose-shaped). Các tia đuôi ngoài cùng thường cong ra về phía đầu. Tuy nhiên, theo tiêu chuẩn, đuôi halfmoon phải là hình chữ-D với các tia vây thẳng.

Những tính trạng không mong đợi thường đi đôi với yếu tố “đuôi hoa” là:

• Ngoại hình bất cân đối (vây nhỏ so với thân) --> Một cách lý tưởng, kích thước của bộ vây phải tỷ lệ với kích thước của thân.
• Vảy không đều --> Một cách lý tưởng, vảy phải sắp đều đặn với kích thước ít nhiều tương tự và phân bố đều trên thân.
• Màu thân nhợt nhạt --> Ở betta bình thường, màu sắc thường đậm hơn và phân bố đều hơn.



Đối với các loại plakat được mô tả trong tiêu chuẩn, những vấn đề như trên hầu như được phát hiện ở các loại plakat cảnh đối xứng và plakat cảnh bất đối xứng bởi vì mối liên hệ của chúng đối với dạng đuôi halfmoon. Một khi các tiêu chuẩn được mọi người hiểu một cách thấu đáo, dạng đuôi cực hoa sẽ không còn chỗ đứng trong các cuộc triển lãm và trong một số trường hợp có thể bị loại ngay từ đầu.

Với sự tôn trọng dành cho ba loại plakat được mô tả trong tiêu chuẩn này, những vấn đề này hầu như được phát hiện ở các lớp plakat cảnh bất đối xứng và plakat cảnh đối xứng bởi mối liên hệ của chúng với dạng đuôi halfmoon. Khi các tiêu chuẩn được diễn dịch một cách đúng đắn, những dạng cực đoan (extreme forms) sẽ không có cơ hội trong các cuộc triển lãm và trong một số trường hợp có thể bị loại (disqualification).


===========================


Đề xuất điều chỉnh các tiêu chuẩn IBC plakat

 

Thanks VNRD