Gien liên kết ở cá betta

Gien liên kết ở cá betta

Gien liên kết là gì?
Gien liên kết (linked genes) là các gien nằm ở vị trí (locust) gần nhau trên cùng một nhiễm sắc thể (chromosome) (1). Một khi gien này được chuyển giao thì gien kia cũng đi theo, nói cách khác là đi cả cụm.

Có một số ví dụ về gien liên kết ở ruồi giấm và thực vật. Trong lãnh vực thú chơi, chúng ta thấy có vài trường hợp và thường liên quan đến gien giới tính. Chẳng hạn, gien sọc vằn (B) ở gà cú liên kết với gien giới tính Z (khác với người, gà trống ZZ, gà mái ZW). Như vậy, trống cú cha chuyển giao màu cú cho tất cả các con của nó, còn mái cú mẹ chỉ chuyển giao màu cú cho trống con mà thôi. Tương tự, gien màu hạ bì ở chân gà (id+) cũng liên kết với gien giới tính Z (2).

Gien liên kết ở cá betta
Dường như gien liên kết chưa từng được ghi nhận ở cá betta.

Trong các bầy thử nghiệm của mình nhằm tìm hiểu bản chất di truyền của dragon (3), chúng tôi cản trống Red Dragon với mái Xiêm non-opaque Steel, sau đó cận huyết f1 thì thu được một số Pastel “nền nhạt”. Điều chứng tỏ dragon có nền tảng là opaque. Nhưng chúng tôi không thu được con Pastel “nền sẫm” nào!

Kết quả bầy cận huyết f1xf1 với 3 kiểu hình: non-opaque Steel-Turquoise4-Copper (A1-B1-C1), opaque-geno Steel-Turquoise4-Copper (A2-B2-C2) và Opaque/Pastel Steel-Turquoise4-Copper (A3-B3-C3).

Thử nghiệm được lặp lại khi số cá Pastel này được cản với non-opaque Copper rồi cận huyết f1 thì cũng thu được một số Pastel nền nhạt. Chúng tôi không tìm thấy kiểu hình Pastel nền sẫm trong bầy này. Nếu gien Op hoạt động độc lập với gien c (Cambodian) thì nhất định chúng ta phải thấy kiểu hình Pastel “nền sẫm”! Việc thiếu vắng kiểu hình này dẫn đến kết luận rằng: opaque (Op) là gien liên kết với nền nhạt (c), ký hiệu Op/c.

Kết quả bầy cận huyết f1xf1 với 3 kiểu hình: non-opaque Copper (C1), opaque-geno Copper (C2) và Opaque/Pastel Copper (C3).
(A1) trống non-opaque Copper, (A2) mái Pastel Copper, (A3) trống f1 opaque-geno Copper.

Khi nhìn vào hệ thống phân loại màu của IBC, cá Opaque/Pastel được xếp vào phân nhóm nền nhạt và không tồn tại ở phân nhóm nền sẫm. Như vậy, hiện tượng đã được ghi nhận từ lâu, chẳng qua chưa ai chỉ ra Op và c là các gien liên kết ở cá Opaque truyền thống mà thôi (4).

Một ví dụ
Như các bạn đều biết, cá hoang chỉ có một màu ánh kim duy nhất là green (BlBl++). Sau người ta cản vào các alen thuần dưỡng (bl & nm) để tạo ra đủ mọi kiểu hình mà nổi bật nhất là copper (blbl++) và blue (Blblnmnm). Cá “đúng điệu” dĩ nhiên vẫn phải giữ được bản thân và hoa văn hoang dã. Trong các triển lãm ở Thái, loại này được xếp vào bảng Cá lai cải thiện màu (Hybrid color modified plakad). Nhiều năm qua, có một số nhà lai tạo ngoài kia muốn đưa vảy dragon vào cá hoang, và một số đã thực sự làm được. Nhưng... thật đáng buồn... khi họ đạt mục đích, tức thu được vảy rồng, thì con cá cũng trở nên nhợt nhạt! Gien opaque đi cùng với cambodian. Một khi opaque đồng hợp để lên “dragon” (OpOp) thì cambodian cũng đồng hợp để tạo ra “nền nhạt” (cc).

Cá hoang nền nhạt trông rất kém ấn tượng!

Thậm chí, tình hình còn tệ hơn ở dòng Alien (bảng Lai Thai). Alien với đặc điểm hoa văn hay “bông” ở vây vốn là sự kết hợp giữa ánh kim và nền sẫm. Một khi opaque xuất hiện và nền hóa nhạt, thì Alien sẽ mất “bông” hay nói một cách chính xác, bông trở nên mờ nhạt và kém ấn tượng (5)(6)(7).

Alien Dragon (Ảnh Gà Tre Khét Si). Một khi opaque đồng hợp để lên vảy rồng, thì nền cũng hóa nhạt!

Điều tương tự xảy ra ở Mahachai Dragon (Ảnh Theppratan Saipool).

Kết luận
Gien liên kết Op/c tồn tại ở cá Opaque/Pastel và một số dòng dragon như Red hay Yellow Dragon. Nó cũng giúp lý giải về trở ngại vảy rồng ở cá hoang mà hiện chưa ai vượt qua.

Ngoài ra, theo chúng tôi non-red (nr) cũng là gien liên kết với Cambodian (c), ký hiệu nr/c. Một khi non-red đồng hợp tức mất đỏ, thì cambodian cũng đồng hợp để mất đen. Nhờ vậy mà chúng ta nhìn thấy màu vàng.

Opaque/Pastel “nền sẫm” quả có tồn tại trên thực tế nhưng có thể mọi người còn chưa nhận ra. Đó chính là Black Dragon! Marble bằng cách nào đó đã phá vỡ liên kết Op/c. Với những ai chưa quen với gien này: “marble làm điều nó muốn, nơi nó muốn và khi nó muốn!” Một khi Op và c hoạt động độc lập, bạn sẽ chứng kiến cả hai kiểu hình Opaque/Pastel “nền sẫm” và Opaque/Pastel “nền nhạt” trong bầy. Nhưng đấy sẽ là chủ đề của một câu chuyện khác...

Tham khảo
(1) Gen liên kết (vi.wikipedia.org)
(2) Di truyền của màu chân (www.diendancacanh.com)
(3) Đi tìm Opaque (www.diendancacanh.com)
(4) Chương 6: Tiêu Chuẩn Đặc Biệt (www.diendancacanh.com)
(5) Alien Light Color (ARezBetta)
(6) Opaque Alien (Charat Kaeophanao)
(7) Alien Dragon (Gà Tre Khét Si)