Trồng tiêu thảo trên cạn

Trồng tiêu thảo trên cạn
Jose María Romero León - www.aquascapingworld.com



Tiêu thảo Cryptocoryne thuộc phân họ ráy Aroideae, phân bố rộng ở hầu hết vùng Đông Nam Á, từ Ấn Độ đến Philippines và New Guinea. Loài cây này thường được phát hiện ở sông, suối, kênh đào và đầm lầy. Nhiều cá thể loại này sinh trưởng trên cạn ở phần lớn thời gian trong năm. Vào giai đoạn cuối mùa mưa, khi mực nước xuống thấp, các loài tiêu thảo bắt đầu phát triển mạnh với hình dáng, bông và màu sắc bắt mắt.

Chỉ một số loài như crispatula, aponogetifolia, cordata và vài loài khác ra hoa trong điều kiện ngập nước. Vì vậy, để chi tiêu thảo phô bày nhan sắc một cách tối đa, điều quan trọng là chúng phải được trồng cạn để trổ bông.

Một thuận lợi khác của việc trồng cạn đó là cây mọc dễ hơn và ít tốn công chăm sóc hơn so với trồng nước, vốn đòi hỏi một môi trường thủy sinh thích hợp với nền đáy, CO2, phân bón, vân vân. Đó là chưa kể tới một số loài hầu như không thể trồng trong nước.

Với người hâm mộ tiêu thảo, trồng cạn là cách tuyệt vời để duy trì một bộ sưu tập lớn gồm nhiều loài khác nhau mà không cần lưu tâm đến sự phức tạp và yêu cầu chăm sóc như khi trồng nước. Tiêu thảo trồng cạn có lợi thế trong sinh sản vô tính và hữu tính (trổ bông và thụ phấn). Chúng sẽ sinh sản nhiều và nhanh hơn. Quan trọng hơn cả, thu hoạch cạn và trổ bông sau đó là cách duy nhất đáng tin cậy để nhận dạng tiêu thảo trong đa số trường hợp.

Yêu cầu của tiêu thảo khi trồng cạn?
Đối với những người đã quen thuộc với cây thuỷ sinh, câu hỏi này dường như là hiển nhiên. Nhưng điều kiện trồng cạn hơi khác biệt so với hồ thuỷ sinh. Trước hết, hãy tìm hiểu những yếu tố chính ảnh hưởng đến thu hoạch trong điều kiện trồng cạn.

Độ ẩm
Vùng phân bố của tiêu thảo chủ yếu ở miền nhiệt đới, nơi có lượng mưa đều đặn và khí hậu ấm áp. Hầu hết các loài tiêu thảo sống trong rừng sâu dưới tán cây rộng, điều bảo vệ chúng khỏi ánh nắng. Sự kết hợp giữa bóng râm, hơi nhiệt và lượng mưa đều đặn tạo ra môi trường sinh trưởng tối ưu với độ ẩm trên 70%.

Đất tốt
Cung cấp đất giàu dưỡng chất là yếu tố quyết định để tiêu thảo tăng trưởng trên cạn một cách mạnh khỏe. Là loài sống nhờ rễ, đất là nơi tiêu thảo lấy hầu hết dưỡng chất cần thiết cho đời sống của chúng.

Địa bàn sinh sống của tiêu thảo phân bố rộng trong nhiều loại đất trồng, đất sét, cát, phân động vật và cây mục. Điều quan trọng là tìm ra một thành phần lí tưởng để tiêu thảo tăng trưởng. Nhìn chung, bạn muốn mô phỏng thành phần đất gốc, nhưng phải nhớ rằng điều kiện sống ngoài tự nhiên không giống như trong chậu. Như vậy, việc mô phỏng thành phần đất gốc sẽ phù hợp trong đa số trường hợp, nhưng đôi khi bạn còn phải mô phỏng toàn bộ môi trường.

Đặc tính chủ yếu của đất tốt là hơi có tính acid, và đất phải vừa giữ vừa thoát nước tốt. Kính thước hạt không quan trọng nhưng cá nhân tôi chuộng hạt trung bình.

Sử dụng loại đất nền nào?
Cát (silica sand) là dạng nền trơ không cung cấp chất gì cho cây, và chỉ dùng để lót cho lớp đất. Nó không giữ nhiều nước mà chỉ duy trì một phần nhỏ nhờ hiện tượng mao dẫn. Loại chất liệu này hiếm khi được dùng làm nền riêng rẽ (trừ phi chúng ta trồng thuỷ canh) và thường được trộn với những thành phần khác. Độ pH thường ở mức trung hòa hay hơi có tính a-xit, và hầu như không có dưỡng chất.

Phân ủ (compost) là tên chung của các loại đất nhân tạo. Hầu hết đều chứa các thành phần thực vật như vỏ, lá cây... Phân ủ có rất nhiều dưỡng chất nhưng đa số đều có độ pH trung hòa. Tôi từng sử dụng phân ủ với một số thành công nhất định, cả riêng rẽ lẫn kết hợp với những thành phần khác. Hỗn hợp nền từng chứng tỏ đem lại kết quả tốt với hầu hết các loài tiêu thảo là kết hợp một nửa cát với một nửa phân ủ.

Đất mùn (peat) hình thành từ mùn bã thực vật phân huỷ trong môi trường yếm khí với a-xít trung bình. Có hai loại đất mùn: đen và trắng. Loại trắng được hình thành từ rêu thủy đài Sphagnum phân huỷ. Loại đen được hình thành từ quá trình phân hủy chậm của thực vật đầm lầy.

Trong cả hai trường hợp, những loại đất mùn này được hình thành một cách tự nhiên ở các vùng lũ, hoặc khu vực ẩm ướt quanh năm. Phần trên vỉ đất bắt đầu khô đi trong khi phần dưới vẫn tiếp tục hình thành những lớp thực vật phân huỷ. Toàn bộ quá trình này làm giàu cho đất mùn, và biến nó thành một chất liệu lý tưởng.

Đất mùn trắng Sphagnum có pH rất thấp, khoảng 4, chứa rất ít dưỡng chất và thoái hóa chậm. Đất mùn đen có pH cao hơn, khoảng từ 5 tới 6, chứa nhiều dinh dưỡng và khoáng chất hơn. Trong cả hai trường hợp, đóng góp về dinh dưỡng là không đáng kể.

Đất mùn đen trộn với đất sẽ khiến nước dễ lưu thông nhờ cấu trúc mao mạch nhỏ. Bạn có thể trộn nó với nhiều loại đất nền khác nhau như đất sét và cát để nâng tính a-xít cho hỗn hợp.

Đất mùn rừng sồi (Humus Hayas of forest - Fagus sylvatica) là loại đất nền được cả hai chuyên gia về ươm trồng tiêu thảo, Jan D.Bastmeijer và Niels Jacobsen, hết sức giới thiệu. Theo Jacobsen, sự tích lũy của lá thành các lớp dày và sự phân hủy tiếp theo đó khiến cho thành phần đất mùn cực kỳ giàu a-xít humic mà đó là một trong những điều kiện thuận lợi với đất trồng tiêu thảo.

Loại đất này kích thích cây phát triển mạnh và lâu dài hơn so với các loại đất khác. Độ pH của loại đất này thường khá thấp, khoảng 4 - 5. Nó có thể được dùng riêng rẽ hoặc trộn với đất khoáng, đất sét hay cát.

Đất mùn rừng dẻ (Humus forest Castaño - Castanea sativa) là một dạng đất mùn rừng phiên bản Tây Ban Nha. Đây là loại đất mùn phổ biến ở Tây Ban Nha (nơi tôi sống) và được bày bán ở các trung tâm cây cảnh lớn dưới dạng đất nền dành cho các loại cây chuộng môi trường a-xít.

Xơ dừa là loại đất nền mà tôi rất hài lòng. Nó là loại đất nền rất trơ, bao gồm chủ yếu là xơ từ vỏ và thân dừa. Chất xơ có các đặc tính rất phù hợp với mục đích của chúng ta và có khả năng trữ nước rất tốt nhưng đồng thời cũng cho phép thoát nước. Tầm pH từ 5.5 - 6.5. Tôi để ý thấy cây tăng trưởng rất sung mãn và mọc ra những búi rễ trắng khỏe mạnh.

Akadama là loại đất sét ở khu vực cùng tên tại Nhật Bản. Nó được khai thác bằng cách loại bỏ các lớp hữu cơ bề mặt và được phát hiện có dạng hạt vón với khả năng chống phân rã rất tốt. Nó hơi có tính a-xít và rễ cây phát triển cực mạnh trong loại đất nền này. Độ tơi của đất akadama cho phép một lượng lớn nước và dưỡng chất luân chuyển xung quanh rễ. Rễ trắng mạnh khỏe chứng tỏ chất lượng đất nền tuyệt vời.

Còn một biến thể akadama có tính a-xít mạnh hơn là kanuma, mà nó cũng được khai thác tại cùng khu vực nhưng ở độ sâu lớn hơn. Kinh nghiệm của tôi với loại đất sét này là tốt khi trộn với xơ dừa và đất mùn rừng dẻ.

Đất sét sepiolit là khoáng chất được sử dụng rộng rãi trong công nghiệp như là chất hút ẩm (bán dưới dạng cát hút ẩm dành cho mèo). Nó có khả năng trao đổi ion mạnh và ngậm nước cao. Hạt vón với khả năng chống hòa tan hay phân rã. Tuy nhiên, độ pH hơi có tính ba-dờ, do đó việc áp dụng được hạn chế với những loài tiêu thảo dễ trồng và dùng với đất tổng hợp.

Những loại đất sét khác ở địa phương hay trong các trung tâm cây cảnh cũng có thể sử dụng được. Hầu hết đều có độ pH trung hòa nhưng dễ trộn với các loại chất liệu khác. Điều quan trọng là phải kiếm loại đất không nhiễm thuốc trừ sâu.

Vermiculite là lớp khoáng chất rất gần với mica. Nó được tạo ra bởi việc nung khoáng chất ở nhiệt độ cao. Cấu trúc sau cùng rất rỗ với khả năng giữ và vận chuyển nước. Vật liệu này hoàn toàn trơ và cung cấp dưỡng chất hạn chế bao gồm magiê. Độ pH trung hòa. Khi trộn với những đất khác thì cho ra một hỗn hợp nền tuyệt vời.



Rêu đang trở nên phổ biến trong giới nhà vườn Nhật Bản như là loại đất nền chính (substrate base) vì nó cung cấp pH thấp và thoáng khí. Tôi từng thử nghiệm nền rêu tươi (Vesicularia dubyana) để kích thích sự đâm chồi trên mẩu thân rễ của những loài khác nhau (aponogetifolia, wendtii, walkerii, becketii, pontederiifolia, spiralis, balansae và willissi) với thành công nhất định. Bạn có thể tìm mua rêu tươi ở các tiệm chuyên bán bò sát.

Những loại đất nền khác không được đề cập ở đây nhưng có thể sử dụng, chẳng hạn như sợi khoáng (rock wool), vỏ thông, vụn gỗ sồi, và bổi thực vật.



Vai trò quan trọng của nước
Nước, như đã nói ở trên, đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra môi trường ẩm ướt. Cách tốt nhất để duy trì độ ẩm cao là phải có lớp nước ngập một phần chậu trồng cây. Điều này bù đắp cho sự bay hơi và tăng cường độ ẩm. Lớp nước cũng là nơi mà rễ cây hấp thu dưỡng chất.

Nước phải mềm và có tính a-xít bởi vì nhiều loài tiêu thảo chuộng nước mềm. Chúng ta có thể sử dụng nước từ bộ lọc thẩm thấu ngược (reverse osmosis) được điều chỉnh phù hợp với yêu cầu, nhưng cũng có thể hạ pH bằng cách bỏ lá khô vào để tạo a-xít humic. Gắn một máy bơm nhỏ để giúp nước tuần hoàn, từ đó vận chuyển dưỡng chất và kích thích rễ cây phát triển.

Đừng quên lưu ý đến nhiệt độ nước, bởi vì vào mùa nóng, nhiệt độ nước sẽ bị ảnh hưởng bởi nhiệt độ không khí khiến nó tăng lên một cách nhanh chóng. Hãy duy trì nhiệt độ nước vào khoảng 20 độ C.

Dưỡng chất và phụ gia
Như đã nói ở trên, nước là môi trường vận chuyển dưỡng chất quan trọng. Nếu nền không giàu chất đa lượng, thì chúng ta cần bổ sung thêm vào nước. Việc cung cấp đầy đủ nitơ, kali và phốt phát cũng như các chất vi lượng, đặc biệt là sắt, cũng rất quan trọng.

Tôi sử dụng loại phân bón bình thường dùng cho nhà vườn nhưng với liều lượng thấp hơn so với hướng dẫn của nhà sản xuất. Một hoặc hai lần mỗi tuần, tôi cũng dùng loại phân bón tương tự nhưng với liều rất cao để phun trực tiếp lên lá bằng bình xịt.



Tạo vườn ươm
Tạo một vườn ươm nhỏ để trồng tiêu thảo rất dễ. Bạn sẽ cần một thùng kín gió có thể đóng mở, và có nắp để che nắng. Một hồ kiếng cũ rất phù hợp. Châm nước cao vài inch cho vừa ngập chậu tiêu thảo. Tiếp đó lấy máy bơm và gắn sao cho nó vận chuyển nước như ý. Sau cùng, nếu bạn không trồng tiêu thảo ngoài trời thì bạn cần phải gắn máng đèn để cung cấp ánh sáng.

Trồng ngoài trời khó chăm sóc hơn vì biến động nhiệt độ. Bạn muốn duy trì nhiệt độ vào khoảng 20 độ C, do đó bạn cần một cây sưởi hoặc mút xốp để giữ nhiệt. Một nắp kính mờ sẽ cản bớt ánh nắng cũng như ổn định nhiệt độ. Chọn nơi râm mát để đặt vườn ươm của bạn và lưu ý ánh nắng có thể gia tăng nhiệt độ bên trong một cách nhanh chóng, vì vậy hãy chọn vị trí một cách cẩn trọng.