Cá dẹp là họ hàng gần nhất của cá kiếm và marlin

Cá dẹp là họ hàng gần nhất của cá kiếm và marlin
Ed Yong – http://phenomena.nationalgeographic.com



Thoạt nhìn, cá kiếm và cá dẹp chẳng có gì liên quan. Một bên là loài săn mồi mảnh mai, tốc độ với một cái mũi nhọn, và một bên là loài ở đáy hình dạng khác lạ với một mắt dị dạng ở phía mặt bên kia. Thân hình của chúng khác nhau một trời một vực, nhưng gien của chúng lại nói lên một câu chuyện khác.

Alex Little ở Đại học Queen, Canada, đã phát hiện cá mũi nhọn (billfish), chẳng hạn như cá kiếm (swordfish) và cá marlin, là những họ hàng gần nhất của cá dẹp (flatfish), chẳng hạn như plaice, cá bơn (sole), flounder và halibut. Kết quả này nằm ngoài mong đợi; Little vốn cố làm rõ mối quan hệ giữa cá mũi nhọn với những loài được coi là họ hàng gần nhất – cá ngừ (tuna). Quan hệ đó dường như hợp lý hơn. Cả cá ngừ lẫn cá mũi nhọn đều thuộc một số ít loài cá mà máu nóng (warm-blooded) một phần. Chúng có thể sưởi ấm những phần cơ thể nhất định, chẳng hạn như mắt và những cơ bơi lội, để có thể truy đuổi con mồi một cách liên tục ở vận tốc cực cao với thị giác tinh tường.

Nhưng hóa ra những tương đồng này là bề nổi. Little phân lập DNA của ba loài cá mũi nhọn và ba loài cá ngừ, tập trung vào ba đoạn của bộ gien chính (main genome) và chín đoạn của ty thể (một gien nhỏ mà mọi tế bào động vật đều có). Bằng cách so sánh các đoạn này với những loài cá khác, Little phát hiện cá mũi nhọn là họ hàng gần nhất của cá dẹp và cá khế (jack). Hiển nhiên, nếu bạn bỏ qua hầu hết những đặc điểm khác biệt như mũi nhọn và mắt to, bộ xương của nhóm cá này chia sẻ những đặc điểm mà cá ngừ không có. Hiển nhiên, cá mũi nhọn và cá ngừ là bà con xa. Khả năng tự sưởi ấm của chúng được tiến hóa một cách độc lập và hiển nhiên, việc sản sinh và giữ nhiệt của cơ thể chúng theo những cách thức hoàn toàn khác nhau.

Công trình của Little là minh chứng cho sức mạnh của chọn lọc tự nhiên. Thậm chí những loài họ hàng gần, như cá marlin và cá bơn, có thể trông hoàn toàn khác nhau nếu chúng thích nghi với những lối sống thật khác nhau. Và những loài họ hàng xa như cá ngừ và cá kiếm có thể trông cực kỳ giống nhau bởi vì chúng thích nghi với những điều kiện tương tự - săn đuổi con mồi tốc độ. Điều này lẽ ra không có gì bất ngờ - vài tháng trước đây, một nhóm khoa học Pháp phát hiện thấy những loài bò sát biển (sea reptile) thời tiền sử có lẽ cũng là loài máu nóng.

Ghi chú

*Cá dẹp (flatfish): là loại cá thịt quan trọng trong ngư nghiệp; chúng rất đa dạng, bao gồm nhiều loài trong các họ khác nhau. Ở ta, cá bơn hay cá lưỡi trâu (tongefish) họ Cynoglossidae cũng thuộc nhóm này. Các loài đáng chú ý nữa là “sole” và “halibut”. Sole đích thực vốn thuộc họ Soleidae (cá lưỡi mèo), nhưng có thể bao gồm các loài trong họ khác như Cynoglossidae nên cũng tạm gọi là “cá bơn”. Halibut là hai loài cá dẹp thuộc chi Hippoglossus, họ Pleuronectidae; đây là những con cá dẹp khổng lồ, kích thước lên đến vài mét. Ngoài ra còn có brill, dab, sanddab, flounder, megrim, plaice và turbot.

*Cá khế (jack): các loài thuộc chi Caranx, họ Carangidae. Cá chỉ vàng (Yellowstripe scad) Selaroides leptolepis cũng thuộc họ này.