Tản mạn về màu xanh ở cá cờ

A - Lam đức; B - lửa xanh.
C.D.E - Cá lai xuất phát từ bầy lam đức x lửa xanh.
Ảnh: Linh Lê Tuấn (A, B); Huỳnh Sĩ Thiện (C, D); Trần Hoàng Nam (E).

Tản mạn về màu xanh ở cá cờ

Trong giai đoạn mùa dịch, có một số hình ảnh cờ xanh rất ấn tượng được đăng trên nhóm Tôi yêu cá cờ. Được biết, đó là cá lai lam đức x lửa xanh với màu xanh đều và đậm, đặc biệt không nhiễm đỏ. Nhà lai tạo (Trần Hoàng Nam) còn chia sẻ cách cho cá ăn kiêng để hạn chế đỏ, và trông xanh hơn (cám Micro80). Bạn biết không, xanh là lớp màu ngoài cùng và ít bị ảnh hưởng bởi các lớp màu bên dưới. Thực tế này chứng tỏ lớp ánh kim xanh ở cá lai rất mỏng và không tồn tại lớp đen, điều khiến cho màu đỏ thể hiện ra bên ngoài. Dẫu sao, lớp ánh kim đã hiện diện ở đó và chúng tôi hy vọng quá trình lai tuyển chọn có thể cải thiện được màu xanh.

Chúng tôi liên hệ với nhà lai tạo và anh đã gửi tặng một số cá thể còn sót lại trong giếng nhà. Anh đã ngừng nuôi cá cờ vào thời điểm đó. Về sau, chúng tôi còn kiếm được một số cá thể cùng dòng từ nguồn khác, vốn được anh gửi tặng trước đây. Từ số cá giống ban đầu này, chúng tôi đã lai vài bầy đời F1, tuyển chọn những con thân xanh nhất rồi phân lập thành ba bầy, tiếp tục cản qua cản lại cho đến đời F4.

Thật đáng tiếc, quá trình lai tạo của chúng tôi không đạt được tiến bộ đáng kể nào về khía cạnh cải thiện màu thân! Điều này có nghĩa, cá của chúng tôi vẫn xanh hơn hẳn đám lam đức bình thường, nhưng còn xa mới đạt được mức độ đơn sắc.

A - Lam đức gốc: thân rất ít ánh kim, nền đỏ.
B - Lam đức hiện đại: ánh kim xanh và gold lan toàn thân.
C - Phân bố ánh kim xanh ở một con lam đức non (góc chụp này trông rất hứa hẹn, nhưng trên thực tế, lớp ánh kim rất mỏng).
D - Các cấp độ phân bố ánh kim xanh và gold ở lam đức (những con cá già tái nhiễm đen, màu sắc kém tươi, hiện tượng lão hóa tự nhiên liên quan đến khả năng tổng hợp tinh thể ánh kim).
Ảnh: Aquarium Glaser (A).

Vài đặc điểm

Tuy nhiên, việc quan sát đã mang lại một số hiểu biết nhất định về lớp màu ánh kim ở cá cờ. Sau đây là một vài đặc điểm:

1) Gien ánh kim lan (Spread Iridocyte) thực sự có tồn tại. Ở lam đức gốc, ánh kim thân rất ít, chúng ta có thể thấy màu nền đỏ cam ở bên dưới. Ở lam đức hiện đại, ánh kim đã lan ra toàn thân, chúng ta thấy thân ngả gold/copper.

2) Có hai tông màu ánh kim được ghi nhận ở cá cờ là xanh và gold. Cả hai đồng xuất hiện trên thân. Hiện tượng có thể được quan sát một cách dễ dàng ở phần lớn cá thể và giải thích cho màu xanh bất đồng nhất. Thậm chí ở khu vực rất xanh, thì khi phóng to mặt vảy, chúng ta vẫn thấy có xen lẫn các đốm gold. Dường như chế độ ăn "kiêng đỏ" khiến cho gold bớt nổi bật hơn, ngả sang tông vàng/lục như được chứng kiến trong clip. Di truyền ánh kim ở cá cờ có lẽ phức tạp, hiện chúng ta biết rất ít về nó.

3) Lớp ánh kim trên thân rất mỏng, điều giải thích cho tông màu nhạt và kém tươi.

4) Tông màu thực sự của các dòng cờ xanh trên thị trường là xanh ngọc (turquoise), không phải là xanh dương (royal blue) như một số lời quảng cáo.

5) Qua hình ảnh, chúng tôi thấy tông màu metallic (+) tươi tắn, lấp lánh dường như có tồn tại ở một số cá thể cờ sọc hoang dã.

Các màu ánh kim xanh và gold/copper đồng xuất hiện trên thân cá.
A1 - Cờ lưng đỏ thân xanh Quảng Trị (Macropodus erythropterus); A2 - Cờ xanh. Vùng khoanh kín có tông gold/copper nổi bật, vùng bên ngoài tông xanh.
B - Cá lai lam đức x cờ xanh; C - Lam đức. Cận cảnh các vùng xanh (lưng) và gold (thân); ở khu vực chuyển tiếp, các đốm xanh và gold nằm xen kẽ.
D - Một trường hợp đặc biệt: cờ đen Quảng Ngãi thiếu vắng gold, chỉ có ánh kim xanh tuy mật độ rất thấp.
Ảnh: Minh Trí Kiệt (A2); Bùi Hữu Mạnh (B,C & D).

Gợi ý lai tạo

Mục đích mà chúng ta hướng đến là lai tạo cá xanh đơn sắc. Nhằm đạt được điều này, hai đặc điểm sau đây cần được thỏa mãn: a) ánh kim xanh phải hết sức lấn át gold, và b) lớp ánh kim cần dày hơn.

Hướng lai tuyển chọn nhằm củng cố tính trạng qua nhiều đời dường như không khả thi, ít ra là trong thử nghiệm của chúng tôi. Các bạn có thể thử làm và may mắn hơn chăng? Có lẽ, đây là thời điểm cần cản ra để cải thiện màu. Chúng tôi được khuyên sử dụng cờ đen nội địa, và đã từng cản lam đức với đen Huế và lưng đỏ thân xanh. Tuy nhiên, lớp ánh kim ở cờ hoang rất mỏng, các bầy lai không mang lại kết quả tích cực nào.

Bước tiến lớn nhất mà chúng ta được chứng kiến đến nay là lam đức x lửa xanh. Các bạn có thể lặp lại phép lai này. Cờ sọc và da rắn xanh cũng là các ứng viên tiềm năng. Chúng tôi sẽ thử nếu tìm ra cá thể phù hợp. Điều mà chúng tôi đề nghị ở đây là hãy ưu tiên cho màu sắc tươi tắn. Đừng ngại sọc, gien ánh kim lan sẽ khiến sọc lan dần ra toàn thân.

Ngoài cá xanh, bạn có từng nghĩ đến copper/gold đơn sắc? Điểm khó khăn nằm ở phần đầu và lưng, hiện chúng ta chỉ thấy màu xanh, màu copper/gold vẫn chưa xuất hiện.

Sau cùng, một người bạn gợi ý dùng cờ đen Quảng Ngãi để phát triển dòng xanh, bởi anh quan sát thấy chúng chỉ có ánh kim xanh mà thiếu vắng gold. Dường như, chúng cũng có cả gien ánh kim lan. Bạn sẽ lai tuyển chọn cá hoang để phát triển màu ánh kim xanh, hay lai tạp với lam đức để xóa gold? Hãy mạnh dạn làm rồi báo cho chúng tôi biết nhé!

Một ví dụ về việc cản cá đơn sắc từ cờ sọc, dựa vào gien ánh kim lan (Spread Iridocyte), của một nhà lai tạo Trung Quốc.
Thông tin và hình ảnh: Nhất Phương