Kệ nuôi cá betta cải tiến

Kệ nuôi cá betta cải tiến

Cá betta thuộc số những loài phùng xòe (flaring) dữ dội nếu không muốn nói là đứng đầu. Khi đó chúng trở nên xinh đẹp nhất. Đấy là lý do cá betta rất phổ biến trong thú chơi cá cảnh. Nhưng cũng vì bản tính hung dữ, mỗi con betta cần được nuôi trong lọ riêng sau khi tách bầy. Giai đoạn cách ly này là cần thiết, nhằm giúp cá trống phát triển bản năng bảo vệ lãnh thổ và phô bày hết vẻ đẹp vốn dĩ của mình. Người chơi thường gọi nôm na là “form cá”, một dạng biệt dưỡng cho mục đích thẩm mỹ. Quá trình thường kéo dài từ vài tuần đến cả tháng tùy mỗi người. Phần lớn công sức đều đổ vào việc thay và duy trì chất lượng nước. Vấn đề là mỗi bầy cá thường có vài chục đến vài trăm cá trống. Và bạn thường ép vài bầy cùng lúc. Với quy mô trang trại, số lượng cá cần form vào một thời điểm sẽ lớn hơn rất nhiều. Việc tối ưu hóa công đoạn này là hết sức cần thiết.

Tóm lược
Qua quá trình phát triển của thú chơi, chúng ta chứng kiến đủ mọi cách thức form cá khác nhau mà con người có thể nghĩ ra. Theo chúng tôi, chúng có thể được chia thành hai cách thay nước: thủ công và bán tự động. Cách đầu được áp dụng rộng rãi. Dĩ nhiên, kiểu thay nước từng lọ là miễn bàn, ở đây chúng ta chỉ nói đến các cải tiến để tăng hiệu suất công việc. Nhiều năm trước khi đến thăm Thái Lan, Dr. Gene Lucas (2004) mô tả hoạt động nuôi cá betta đại trà trong chai rượu (1). Người ta chế tạo một bộ khung có thể nạp và xả nước cho khoảng hai mươi chai một lần mỗi khi dốc ngược khung. Hoạt động này vẫn được duy trì cho đến tận ngày nay. Tim Arndt (2005) chế tạo bàn nuôi cá betta đơn giản với các chai nhựa dựng ngược đầu. Mỗi chai đều có một cục chặn có thể rút ra gắn lại dễ dàng để xả cặn bã đọng ở cổ chai một cách nhanh chóng (2). Vài năm gần đây, có một video mô tả cách form cá bằng bịch plastic (dường như xuất phát từ Indonesia mà chúng tôi từng xem qua nhưng không lưu nguồn). Phân được làm sạch dễ dàng bằng ống hút. Thao tác vận dụng nguyên tắc bình thông nhau và lực mao dẫn (3). Theo hướng này, bạn cũng có thể dùng dụng cụ tự chế để có lực hút mạnh hơn (4).

Kệ form cá của Indonesia. (A) Bịch plastic được treo ngả về phía trước, cặn bã tự dồn vào một góc. (B) Đầu ống hút được đưa đến vị trí này, ngón tay bịt đầu kia, mực nước trong ống không cân bằng với bên ngoài vì áp lực của cột khí bên trong. (C) Nhả ngón tay để cặn bã chạy vào ống hút nhờ nguyên tắc bình thông nhau. (D) Bịt đầu kia lại và nhấc ống ra ngoài (cột nước được giữ bên trong nhờ lực mao dẫn & áp suất không khí cân bằng với trọng lực), rồi nhả ngón tay để xả cặn trong ống. Đây là một ví dụ rất thú vị về việc áp dụng kiến thức vật lý vào nuôi dưỡng cá betta.

Còn các nhà lai tạo nội địa? a) Trước đây, chúng tôi nghe nói có thành viên diễn đàn sử dụng một dụng cụ như cái nêm với kích cỡ tương đương lọ nhựa mà khi nhấn vào thì phân sẽ tự động tràn ra ngoài theo nước. b) Sau này, có kiến trúc sư thiết kế hồ trưng bày với ý tưởng phân tụ ở đáy, rồi khi bạn châm nước thì phân cá sẽ tự động tràn ra khay hay ống thoát được bố trí ở phía sau. Chúng tôi được cho xem bản demo. Anh cho biết đã làm khuôn và có khách nước ngoài đặt hàng. c) Rồi lại có một thiết kế hai ngăn mà phần sau là bộ lọc khí nhằm duy trì chất lượng nước trong thời gian lâu nhất có thể. d) Và cách xả tràn mà theo đó, bình 5 lít được rạch khe đủ nhỏ để cá không lọt qua. Khi nước mới được châm vào, nước cũ và phân sẽ theo khe chảy ra ngoài. e) Nhưng ấn tượng hơn cả là dàn treo chai nhựa với đầu nối và ống dẫn mà chúng tôi được chứng kiến ở cửa hàng Betta Sales (5). Mọi khách hàng đều có thể tham quan và học hỏi. Giờ đây, thay nước đơn giản chỉ còn là việc nối ống và đóng mở van. Một bước tiến đáng kể so với ý tưởng ban đầu của Tim Arndt.

Kệ form cá của Betta Sales. (A) Dàn treo với các chai lộn ngược. (B) Các van nước và vòi xả. (C) Cận cảnh đáy cắt và móc treo. (D) Cận cảnh đấu nối từ chai sang ống dẫn.

Hệ thống bán tự động hay nhỏ giọt (drip system) được phát minh và ứng dụng rộng rãi ở phương Tây. Nó là hệ thống tuần hoàn với máy bơm và thùng lọc (6). Vì cá betta không chịu được dòng chảy mạnh nên từng lọ đều có van điều chỉnh theo chế độ nhỏ giọt. Nhược điểm của nó là dễ lây lan bệnh (một khi phát sinh) nên cần được giám sát kỹ. Người chơi cá Việt Nam dường như không chuộng hệ thống này, chúng tôi chưa thấy ai sử dụng. Nguyên nhân chính có lẽ vì việc tự lắp đặt khá khó khăn, trong khi sản phẩm chưa được thương mại hóa. Ngoài ra, còn có một phiên bản thu nhỏ với hơn chục ngăn mà khả năng lọc là chưa biết vì thể tích ngăn lọc hạn chế (7). Tác giả kỳ vọng tạo ra dòng chảy ở đáy để lùa phân và cặn về một góc. Ngoài ra dòng chảy nhẹ cũng phù hợp cho việc form cá đuôi tưa, nhằm tạo ra các tia vây thẳng và đều.


Sơ đồ nguyên lý bộ lọc nhỏ giọt (bản vẽ của anh nlkhanh) (8).

Kệ cải tiến
Chúng tôi vô cùng ấn tượng khi lần đầu chứng kiến kệ form cá hay dàn treo chai nhựa của Betta Sales. Các hàng lọ đều tăm tắp, móc treo được cắt uốn khéo léo, chủ nhân giải thích tận tình. Sự kiện làm thay đổi quan điểm của chúng tôi, vốn luôn cho rằng hệ thống hiệu quả nhất là lọc nhỏ giọt (drip system) mà châu Âu ưa chuộng. Đây chính là loại kệ đơn giản và hiệu quả mà mọi người nên sử dụng để tối ưu hóa công đoạn form cá của mình.


Kệ form cá Betta Sales với ba chế độ hoạt động: xả, châm và khóa.

Thiết kế gốc bao gồm các hàng ống dẫn với van hai đầu để khóa giữ mực nước. Phía đuôi là cột điều áp giúp nước thoát nhanh hơn khi xả. Việc cấp và thoát nước sử dụng chung một đầu ống. Hàng chai được treo ngược đầu trên thanh sắt V, bắt sát tường. Nắp chai nối với ống dẫn ф21 qua các đầu và ống nối đường kính khoảng 5 mm (“thông thủy” khoảng 3 mm). Đây là loại đầu nối gắn vào ống sục khí, dùng trong chăn nuôi thủy sản. Nghe nói có người thay đầu nối này bằng ống ф21 đầu bịt lưới để xả nước nhanh hơn (việc lắp đặt sẽ khó khăn hơn).

Với mục đích tương tự, chúng tôi tìm kiếm loại đấu nối tiết diện lớn hơn, điều dẫn dắt chúng tôi tìm hiểu thiết bị tưới với khởi thủy, ron cao su và ống PE. Rồi chúng tôi phát hiện kiểu đấu nối đơn giản chỉ với ron cao su và ống PE (9), phù hợp với nhu cầu của mình. Nhưng ba năm trước, việc khan hiếm linh kiện khiến dự án bị đình trệ dẫu các thanh treo đã lắp đặt xong. Những bầy lai thử nghiệm gần đây làm nảy sinh nhu cầu form và theo dõi cặn kẽ từng cá thể, thúc đẩy chúng tôi hoàn thành dự án này.

Theo dự tính, ống nối PE 8 mm, ron cao su 10 mm (adapter/rubber grommet) và ống dẫn ф27 được sử dụng. Phần “thông thủy” dự kiến khoảng 6 mm, gấp đôi thiết kế cũ nhưng vẫn đủ nhỏ để cá không lọt qua. Chúng tôi cũng tách riêng các đầu cấp và thoát nước nhằm bổ sung chế độ rửa ống, loại bỏ cặn bã tồn đọng trong quá trình xả.

Vật liệu:

*Thanh treo inox 304, ф16 mm, quy cách công nghiệp: thanh 6 m (dùng sắt V hiệu quả và tiết kiệm hơn). Những bạn khéo tay có thể mua về tự làm, bằng không thuê thợ.

*Chai Coca-Cola 1.5L (PET) ф92 x 312mm ==> khoảng cách giữa hai kệ là 45 – 50 cm, khoảng cách giữa hai lỗ khoan là 92 mm (có thể điều chỉnh khít hơn nhưng ống nối sẽ không thẳng). Các chai Aquafina (ф85 x 335 mm) và Pepsi (ф90 x 335 mm) có thể dùng chung vì cùng độ dài.

*Ống ф27, van, nối T, co L, nối ren trong ф27/21, nối ống mềm ren ngoài ф21, keo dán ống, băng keo lụa, dây rút.

*Ron cao su (adapter/rubber grommet) 10 mm, mũi khoan 10 mm, ống PE bạc 8 mm (10). Khởi thủy (take-off fitting) cũng có nhiều kích cỡ, chẳng hạn 7 mm (thông thủy 4 mm) hay 5 mm (thông thủy 3 mm), nhưng rất đắt và trong trường hợp này là không cần thiết!

Ngoài ra, cần chuẩn bị những dụng cụ thi công như máy khoan, bộ mũi khoan, cưa, mũi hàn, dao rọc giấy (cắt chai, ống PE), dao mũi nhọn...

Lắp đặt

Đánh dấu vị trí khoan bằng bút lông, dùng mũi hàn châm lỗ, khoan mồi bằng các mũi khoan cỡ nhỏ (2 mm, 6 mm) trước mũi cuối (10 mm). Nhớ làm sạch ba dớ trong ống dẫn sau khi khoan bằng dao mũi nhọn. Bạn cũng cần chút kỹ năng để lắp đặt dàn ống, chẳng hạn gắn thử và đánh dấu vị trí trước khi dán cố định. Sau đó dùng dây rút buộc chặt dàn ống vào thanh treo.

Đánh dấu vùng cắt đáy và vị trí châm lỗ trên chai PET bằng bút lông. Dùng dao rọc giấy để cắt phần đánh dấu, phần đáy dày dùng cưa sắt hay dao hơ nóng. Châm lỗ bằng mũi hàn. Khoan nắp theo cách tương tự như ống dẫn. Đoạn ống PE được cắt vát để dễ luồn vào ron cao su. Dùng dây rút cột hờ chai lên thanh treo và cân chỉnh ống nối. Khi đã vừa ý, siết dây để cột cố định.

Vấn đề khác:

*Ngăn lọ: Hai trống có thể sừng suốt ngày. Bạn cần bố trí các chai thiệt sát để có thể chèn tấm bìa hay nhựa cứng vào giữa, hoặc bố trí trống mái xen kẽ. Thiết kế phải cho phép xê dịch các chai ở một mức độ nhất định. Thanh treo inox và dây rút phù hợp cho mục đích này. Bằng không, sử dụng tấm ngăn có móc treo.

*Thức ăn: Loại chìm như bo bo đông lạnh là chống chỉ định. Cám viên nổi dành cho cá phù hợp nhất. Cần bỏ chút thời gian để tập cho cá ăn viên (bỏ đói thì thứ gì cũng ăn).

Loại cám	Kích cỡ	Thành phần	Quy cách	Ghi chú
Skretting Micro 80	0.8 mm	42% đạm	Bịch 1 kg	Dành cho cá betta cỡ vừa đến lớn, cá nuôi bầy, tương đương với Inve NRD 5/8, tỷ lệ chìm khá cao, có tiệm bán lẻ từng ký
Skretting Micro 100	1 mm	42% đạm	Bịch 1 kg	Dành cho cá rất lớn như cá cờ
Cargill 7414	1 mm	40% đạm	Bao 25 kg	Dành cho cá rất lớn như cá cờ, có tiệm bán lẻ từng ký
Inve NRD	1/2 (0.1-0.2 mm), 2/3 (0.2-0.3 mm), 3/5 (0.3-0.5 mm) và 5/8 (0.5-0.8 mm)	>55% đạm	Bịch 1 kg	Bán lẻ tùy tiệm (50-500 g), có cỡ rất nhỏ cho cá con, nhưng đắt tiền

Hàm lượng đạm 40-42% của thức ăn công nghiệp là tối ưu cho sự phát triển của cá. Cargill 7404 là bột cám chìm (tương tự Tomboy TB0), không phù hợp để nuôi cá betta. Cargill 7414 khá to và nở trong nước nên vừa miệng cá lớn như cá cờ và Giant Betta trưởng thành. Skretting Micro 80 có tỷ lệ viên chìm cao (Skretting là công ty mẹ của TomBoy) nhưng rất vừa miệng cá con. So sánh ở cùng kích cỡ, cá betta ăn cám tốt hơn cá cờ. Cám thường nở trong nước, theo kinh nghiệm Cargill nở mạnh nhất, sau đó đến Skretting và cuối cùng là Inve. Độ nở có thể khiến những con ăn tham bị chết dẫu trường hợp này khá hiếm. Lưu ý tập cho cá quen với thức ăn viên, cho từng ít một, hơi thiếu sẽ tốt hơn thừa, thức ăn dư sẽ làm hư nước.

*Nước: Bằng việc hòa nước lá bàng với liều lượng vừa đủ, bạn có thể nuôi cá được rất lâu mà không cần phải thay nước. Tảo bùng phát do nước dơ, ánh sáng và nhiệt độ cao. Tảo dường như là dấu hiệu của bệnh tật, cá thường đổ bệnh một khi tảo xuất hiện. Nước lá bàng khắc chế tảo rất hiệu quả, cho dù xuất hiện nó cũng rất yếu ớt. Không nên thả bèo tai chuột và lá bàng trực tiếp vào chai vì cặn bã có thể làm tắc ống.

*Dùng vợt tròn, cán dài (>30 cm), và đường kính nhỏ hơn lỗ cắt (<80 mm).

*Nắp thiếu độ dày nên kết hợp nắp-ron cao su-ống PE dễ bị rỉ nhẹ. Cần kiểm tra sau khi lắp đặt và gia cố bằng keo (bên trong) nếu cần.

*Cây cọ đủ dài và nhỏ để đẩy tới cổ lọ. Khuấy và xoáy nước để tạo lực hút, rút cặn bã xuống ống xả và chảy ra ngoài.

*Trại cá hay nhà ở rộng rãi có thể bố trí đường cấp và thoát nước cố định. Nếu dùng ống mềm ф21, cố định bằng vòng siết (hose clamp ring) hay cổ dê ф22 với tay vặn nhựa (11). Công tác thay nước giờ thuần túy chỉ là việc đóng và mở van.

Kết luận
Thiết kế này có nhiều ưu điểm và đã hoạt động tốt trên thực tế: thay nước, vệ sinh thuận tiện, tận dụng không gian và khả năng lây bệnh thấp. Vài vấn đề về lắp đặt và thức ăn đều có thể khắc phục được. Nhưng việc thu thập chai nước ngọt cũ 1.5 lít có thể khá khó khăn và mất thời gian. Trường hợp đó, bạn có thể cân nhắc xài chai nhựa tròn 1 lít (12).

Sau cùng, thiết kế này tái sử dụng chai nhựa cũ, góp phần bảo vệ môi trường. Đây là điều mà bạn có thể tự hào. Các bậc phụ huynh và nhà đạo đức học (nếu còn sót vài vị ở đâu đó) hẳn sẽ rất hài lòng. Hãy nỗ lực lên nhé.

Tham khảo
(1) Betta Chai Rượu: Cách Nuôi Betta Đại Trà Độc Đáo Ở Thái Lan – http://www.diendancacanh.com/threads/688/
(2) Alpha Bettas – http://www.diendancacanh.com/threads/174/
(3) https://www*facebook*com/100017321897945/videos/235113923742669/
(4) Chai hút chất bẩn trong hồ betta – http://www.diendancacanh.com/threads/4580/
(5) https://www*facebook*com/tuanbettasales/posts/1800434700063796
(6) Hướng dẫn thiết kế hệ thống lọc nhỏ giọt (drip system) – http://www.diendancacanh.com/threads/99052/
(7) Toàn tập về hệ thống lọc nước cho Betta – http://www.diendancacanh.com/threads/61268/
(8) Mô hình nuôi cá betta đại trà - http://www.diendancacanh.com/threads/3949/
(9) https://www*youtube*com/watch?v=j2GbndDU5oQ&feature=emb_logo
(10) Ron 10mm gắn ống pe 8mm – https://bonsaimiennam.com/san-pham/ron-10mm-gan-ong-pe-8mm
(11) http://phukienthuysinh.com/ct/chi-tiet/1221/co-de-xiet-ong-phi-12-22mm.html
(12) https://nhuahoangminh.vn/chai-nhua-tron-1-lit/