Lịch Sử Người Ta Không Dạy Bạn: Một Truyền Thống Chọi Gà

Lịch Sử Người Ta Không Dạy Bạn: Một Truyền Thống Chọi Gà
Lynn Morrow (White River Valley, 1995) - https://thelibrary.org/lochist/periodicals/wrv/v35/n2/f95d.htm

Sự phổ biến gia tăng của trò chọi gà trong thập kỷ vừa qua đã đặt [cao nguyên] Ozarks, và nhất là vùng White River, vào tiền tuyến của bộ môn thể thao cổ xưa bạo lực (pit sport) và máu me này. Các nhà thể thao trong vùng của chúng ta, và những vùng khác với quan hệ gia đình ở đây, đã phục vụ như là nhân viên và người vận động trong nước và Missouri United Gamefowl Breeders Association. Các nhà bảo vệ quyền lợi động vật (animal rights activists) ở Missouri đã nổi lên chống đối việc chọi gà, tìm kiếm luật cấm, đến giờ chưa thành công. Tranh cãi về bộ môn thể thao này, vốn bám sâu vào truyền thống (tradition) của Ozarks, kêu gọi một bài phê bình lịch sử. Một phê bình như vậy đặc biệt hữu ích trong việc xem xét việc chọi gà bởi, như một sơn nhân miền nam nói về bộ môn, “Đây là lịch sử mà người ta không dạy bạn”.

Một luật gia Missouri uyên bác viết rằng “Truyền thống không hề phụ thuộc vào tư tưởng (thinking), hay bị xáo trộn bởi tư tưởng. Trong mọi ảnh hưởng vốn tác động đến tư cách (conduct) và hành vi (affections) của con người, không gì mạnh mẽ bằng truyền thống. Dựa trên vận dụng và tục lệ, nó độc lập với tính thất thường (caprice) của con người và áp đặt lên anh ta một quyền năng (dominion) không thể kiểm soát. Giá trị của truyền thống nằm ở sự bất hợp lý của nó. Nó chứa đựng kinh nghiệm thay vì tư tưởng”. Và từ đó nảy sinh nhiều tranh cãi: truyền thống đoàn kết chúng ta, nhận thức (convictions) chia rẽ chúng ta, một quy luật mà Thomas Jefferson hiểu rõ khi ông nói rằng “một chút nổi loạn lúc này lúc nọ là điều tốt”.

Sức mạnh của từ ngữ trong bất kỳ cuộc tranh cãi nào luôn quan trọng, nhưng quan tâm của chúng ta bao gồm cả di sản của truyền thống. Chọi gà (cockfighting) đã thâm nhập vào tiếng Anh qua một loạt từ ngữ phổ biến mà theo đó, các môn thể thao hiện đại phụ thuộc một cách nặng nề. Trong boxing [quyền Anh] chúng bao gồm, match [cáp] (theo hạng cân, để người này đấu với người kia), main event [sự kiện thi đấu], battle royal [trận đấu hoàng gia], the ring [vòng] (sới ban đầu có hình tròn thay vì hình vuông hay chữ nhật được tuyệt đối sử dụng), weigh-in [cân-nặng], handlers [nài], và clean-cut [tỉa-tót] (de-wattled [lắc-tích]). Thậm chí găng boxing là truyền nhân của cựa gà vốn được bao bằng đồ bịt cựa (muffs) để xổ (sparring). Tinh thần của một người thường được mô tả bằng thuật ngữ chọi gà: cocky [vênh váo], game (plucky) [gan lỳ], chicken [chết nhát], raised hackles [xù lông], crestfallen [bỏ cuộc], và yellow [vàng vọt]. Dàn nhạc được bố trí theo không gian sới gà (cockpit) trước đây, và các phi công ở đó trên máy bay [buồng lái cũng được gọi là cockpit]. Sự sung túc (affluence) được mô tả như là lên cựa tốt (well-heeled), một đề cập về những cựa thép vừa-vặn được lắp vào cựa tự nhiên của gà trống để đá. Công nhân quen thuộc với thứ tự cấp bậc (pecking order) trong công việc và các giám sát viên vốn quá tự tin (cocksure). Hầu như ai cũng dùng món cocktail, bắt nguồn từ “cock ale”, một chất kích thích vốn đã và đang được cho các chiến kê trước một sự kiện thi đấu. Thuật ngữ cock of the walk [trống chăn thả], a champion bird [gà vô địch], chỉ đến khu vực huấn luyện chiến kê và hiện tại được biết đến nhiều hơn trong chuỗi khách sạn.

Trong một thế giới nơi sự biến đổi là không ngừng, các môn thể thao máu me như chọi gà, đấu bò, và chọi chó đã tồn tại một cách mạnh mẽ, không thay đổi trong ba ngàn năm qua; chọi gà đến nay là phổ biến nhất. Hầu hết các tác giả đều khẳng định rằng thuở ban đầu của trò chọi gà diễn ra ở Đông Nam Á, nơi mà gà gô (partridge) và cút (quail) cũng được đấu, nhưng dưới danh nghĩa một môn thể thao, nó dường như quá rộng rãi đến mức không quốc gia nào có thể tuyên bố là nguồn gốc. Một số tuyên bố rằng tổ tiên của gà thuần dưỡng là gà rừng ở vùng nhiệt đới rậm rạp châu Á. Một khi gà được thuần dưỡng, các nhà du hành và lái buôn khuếch tán chúng và môn thể thao bạo lực đi khắp Ấn Độ, Ba Tư (Iran ngày nay) và đến Trung Đông. Các nền văn hóa Địa Trung Hải thực hành rộng rãi môn thể thao vào cuối thiên niên kỷ đầu trước công nguyên, trong khi nâng gà chọi lên địa vị thần thánh, như một số nền văn hóa châu Á đã làm. Themistocles, vị tướng A-ten, được ghi nhận với việc giới thiệu bộ môn vào Hy Lạp, và Hy Lạp giới thiệu nó vào La Mã, trong khi La Mã khuếch tán nó vào đế quốc rộng lớn hơn bao gồm cả Anh. Các truyền thuyết cổ ghi nhận rằng gà chọi của Mark Antony luôn thua Ceasar, một điềm báo về tương lai của chính Antony. Người La Mã đưa cựa nhân tạo vào thi đấu, phát triển trò chọi gà có tổ chức và khắc hình chiến kê lên đồng bạc của đế quốc. Các nhà khảo cổ học, tại di chỉ Pompei, Ý (bị phá hủy vào năm 79 sau công nguyên), đã khai quật một tranh khảm (mosaic) hai trống đang thi đấu. Các môn thể thao bạo lực nói chung, bám rễ sâu xa vào xã hội La Mã, đỉnh điểm là các trận đấu giữa sư tử với người Công giáo (Christians).

Trò chọi gà ở Ozarks đến ngay lập tức đa phần từ di sản thực dân Anh của chúng ta; trên thực tế, bộ môn (sau boxing) có lẽ là trò châu Âu đầu tiên ở Tân Thế Giới. Vào thế kỷ thứ 12, chọi gà học sinh là một sự kiện thường niên ở một số trường sơ cấp (grammar schools). Học sinh mang tiền gà (cockpennys) đến trường, gầy quỹ để tài trợ cho sự kiện vào cuối năm học--giải thưởng được trao cho những người chiến thắng. Các cuộc thi đấu trường sơ cấp ở Anh tiếp diễn đến đầu thế kỷ thứ mười chín.

Vào thế kỷ thứ mười sáu, các môn thể thao bạo lực--bẫy gấu (bearbaiting), bẫy bò rừng (bullbaiting), chọi chó (dogfighting), chọi heo (boarfighting), chọi sư tử (lionfighting) và chọi gà--là sân khấu quốc gia vốn lớn mạnh thành danh tiếng quốc tế vào các thế kỷ mười tám và mười chín. “Chim ưng, chó săn và gà chọi là các dấu hiệu đích thực của một nhà quý tộc nội địa”, một nhà bình luận nói, và cờ bạc trở thành liên kết không thể phá vỡ với thể thao. Shakespeare đề cập đến các môn thể thao bạo lực trong nhiều vở kịch của mình--Macbeth, King Lear, nhiều vua Henry, và những người khác rành rẽ về vườn gấu (bear garden) và trường gà. Quả thực, trường gà mới của King Henry VIII tại Palace of Whitehall [Bạch Cung], được xây dựng vào 1536, vẫn là một trung tâm thể thao cho đến tận 1816. Các vua Anh vào thế kỷ thứ mười bảy đều công nhận chọi gà như là môn thể thao quốc gia, bao gồm việc chỉ định một thầy gà (cockmaster) người giám sát việc lai tạo, chăm sóc và huấn luyện gà chọi cho trường gà hoàng gia. Mọi tầng lớp đều tham gia vào bộ môn, nhưng giới quý tộc (aristocracy) nhấn mạnh việc đề cao gà chọi được cản-tốt (well-bred) và luyện-tốt (well-trained). Vào thế kỷ thứ mười chín, những chiến kê được đặt tên của họ trở thành các nhà vô địch để công chúng đặt cược vào.

Mức độ mà theo đó người tham gia lý tưởng hóa gà-chọi dường như hơi thiếu ấn tượng với người quan sát hiện đại. Cờ và banner tung bay trên trường gà để quảng bá bộ môn. Tuy nhiên, một âm thanh lạc điệu đã phê bình các sự kiện. Một lời phàn nàn nghiêm trọng từ các mục sư Thanh Giáo (Puritan preachers) bắt đầu trong thời trị vì của Elizabeth I (1558-1603) vốn lên án sự tàn bạo của môn thể thao máu me và thỉnh cầu việc cấm tổ chức. Vào cuối thế kỷ thứ mười bảy, các âm thanh thế tục hòa cùng với tôn giáo. Khi trò chọi gà trở nên rộng khắp vào thế kỷ thứ mười tám, các văn hào (literary masters) Anh lên án bộ môn về sự độc ác với thú vật. Sử gia Anh nổi tiếng Thomas Macaulay (1800-1859), phê bình thẳng thừng, tuyên bố rằng người Thanh Giáo nuối tiếc bộ môn “vì không những nó mang lại khổ đau cho thú vật, mà còn vì nó mang lại thỏa mãn cho công chúng”.

Các ngày Chủ Nhật ở Đế Quốc Anh bao gồm thời gian để tụ tập cùng đám đông trong việc chè chén và cờ bạc huyên náo tại trường gà. Ở Scotland, sân nhà thờ là địa điểm phổ biến, và các khu phố cạnh tranh nhau trong những sự kiện chính. Chính phủ hoàng gia tài trợ cho các cuộc triển lãm lễ hội đặc biệt vốn lôi kéo hàng ngàn người khi mà trường gà cạnh tranh với đua ngựa và diễn kịch ở nhà hát. Những lễ hội của tầng lớp-lao động như thế này, phần nào, là sự che chở của chính quyền cho đám tội phạm. Thỉnh thoảng, bạo loạn xảy ra, và những lúc khác, khán đài bị sập và làm khán giả chết, nhưng không ở mức độ lớn như các thảm họa bóng đá hiện đại. Nhiều nhà văn bảo vệ môn thể thao đại chúng trong khi các nhà thờ Thanh Giáo tiếp tục lên án nó. Vào 1849 chọi gà là bất hợp pháp ở Anh, nhưng không bởi vì bất kỳ trào lưu chống lại bộ môn nào. Sự phổ biến gia tăng của trò đua ngựa trong cuộc đua đã mang lại hỗ trợ cho việc nâng cờ bạc đến quy mô lớn hơn.

Dân di cư vùng Biên Ải (Ulster và Cộng Hòa Ireland, xứ Wales, Bắc Anh và Nam Scotland) đến Mỹ vào các thế kỷ thứ mười tám và mười chín đã thực hành trò chọi gà một cách rộng rãi. Ở vùng bờ đông, người Anh và Ireland là những sư kê nổi bật nhất. Vào đầu thế kỷ thứ mười chín, New York, Brooklyn, Baltimore, Washington D.C., Philadelphia, Boston và vùng nông thôn Mỹ là những hình ảnh về bộ môn thể thao bạo lực thông thường với gà chọi. Người hâm mộ xây dựng các trường gà (arenas) từ St. Louis đến New Orleans, và sau này San Francisco trở thành trung tâm của Bờ Tây. Những danh bạ thành phố liệt kê các nhà điều hành trường gà và địa chỉ của họ. Những danh nhân ưu tú của Mỹ cũng chọi gà. Họ bao gồm Benjamin Franklin, George Washington, Alexander Hamilton, Thomas Jefferson, Andrew và Stonewall Jackson, và Abraham Lincoln, người theo truyền thuyết, không chỉ là trọng tài các trận chọi gà, mà còn được nhận biệt danh “Abe Trung Thực” nhờ sự công tâm của mình trong vai trò người phân xử.

Biểu tượng gà chọi vốn thể hiện sự độc lập tuyệt đối dễ dàng được thấy trong văn bản và nghệ thuật của nước Mỹ sơ khai và nhà báo miền Nam hồi thế kỷ thứ mười chín James Agee nhắc nhở chúng ta vào năm 1934 rằng “đại bàng được chọn làm biểu tượng cho nước Mỹ với chỉ hơn hai phiếu so với gà chọi”. Ở Virginia, Branch Archer hạ sát người anh em họ trong một trận thách đấu (duel) vào 1841. Ông đã mời người họ hàng ở cùng mình tại Texas nơi họ có thể sống “như… gà chọi”. Những nguồn Ozarks địa phương ghi nhận rằng đám lưu manh hàng xóm đứng trên hàng rào và gáy như gà trống, từ đó mắng nhiếc kẻ địch kế cận. Liên Bang (Confederacy) đưa hình ảnh của gà trống lên đồng tiền của mình và ít nhất một đại đội bộ binh (infantry company) Tennessee chọn gà trống làm linh vật (mascot). Sau chiến tranh, tờ báo tuần Democratic [Dân Chủ], bao gồm các cửa hàng ở Missouri Ozarks, vinh dự in hình gà trống như là một phần trong biển hiệu (masthead) của mình. University of South Carolina tiếp tục truyền thống linh vật, đặt tên các vận động viên của mình là Game-cock [Gà-chọi]. Rõ ràng, thông điệp trao cho người xem qua gà chọi đá nhau là không thể nhầm lẫn.

Những tâm hồn sáng tạo đã sử dụng chọi gà làm biểu tượng trong thơ ca, hội họa và truyện ngắn. Thạch bản (lithographs) và bản in của Anh, một số hiếm và đắt, từ thế kỷ thứ mười tám và mười chín khi gà chọi bùng-nổ, vẫn có thể được phát hiện trong các tiệm kinh doanh nghệ thuật. Vào những năm 1950, các khách hàng cũng có thể mua “Gà Chọi cho Tường và Phòng“ dưới dạng bản đúc nhôm hình gà, tham gia cùng đại bàng Mỹ trong nghệ thuật bản xứ cho đời sống ngoại ô. Một trong những vinh danh đặc biệt về lịch sử thể thao bạo lực là “ghế xem chọi gà từ xa (television), vốn được thiết kế cho người hâm mộ chọi gà, hiện nay nó là loại ghế tiện nghi nhất cho việc xem truyền hình”. Bởi quần thể gia cầm đã thu nhỏ cùng trang trại gia đình, hình ảnh gà trống được phát hiện thường xuyên hơn trong nghệ thuật nông nghiệp và được trưng bày tại những bảo tàng chính như Agricultural Hall of Fame [Sảnh Vinh Danh Nông Nghiệp] ở Bonner Springs, Kansas.

Tại Mỹ, việc phản đối chính thức với chọi-gà, và những hình thức hành hạ thú vật được viện dẫn khác, có thể được truy đến 1866. Ở New York, một người đàn ông giàu có độc lập xây dựng Hội Phòng Ngừa Sự Tàn Ác với Động Vật (Society for the Prevention of Cruelty to Animals), mẹ của tất cả các chi hội cấp bang về sau. Hiệp Hội Nhân Đạo Mỹ (American Humane Association) ra đời một thập kỷ sau đó, và hai tổ chức này đã dẫn dắt cuộc chiến chống lại trò chọi gà và hơn thế nữa vào cuối thế kỷ thứ hai mươi. Một cách ý nghĩa, phụ nữ -- không phải đàn ông -- từng là xương sống của việc phản đối. Phụ nữ hình thành hạt nhân của phong trào và tiếp tục phát ra sự tấn công quan trọng. Một sử gia ghi nhận, “Nếu hỗ trợ của phụ nữ Mỹ bất ngờ biến mất, phần lớn các hội phòng ngừa sự tàn ác với trẻ em và động vật sẽ ngừng tồn tại”. Sử gia khác báo cáo lời phàn nàn của một người hâm mộ thể thao bạo-lực vào 1979:

“Liên Đoàn Phụ Nữ (Ladies League) bước vào, và khi phụ nữ kiểm soát bạn, thế là hết”.

Tuy nhiên, kể từ 1879, năm sau cùng của việc đá gà công khai trước công chúng tại Mỹ, từng có ba mươi hai ấn phẩm định kỳ được xuất bản ở Mỹ. Chọi gà là một môn thể thao và ngành kinh doanh, và khán giả không thiếu một môi trường thảo luận và phát triển gà chọi thuần (thoroughbred). Người ngoài cuộc thường ngạc nhiên khi biết rằng, gà chọi, nhờ huyết thống (pedigrees) của hàng tá thế hệ, việc chăm sóc kỹ càng, và tập luyện gắt gao, hoàn toàn khác biệt so với gà vườn (barnyard roosters) bình thường. Hướng dẫn lai tuyển chọn và thả gà (handling), việc huấn luyện (discipline) và luật thi đấu khắt khe tất cả đều được nói đến trong các sách hướng dẫn hay văn bản chính thức khác. Người hâm mộ (aficionados) trong thế kỷ thứ hai mươi có thể đăng ký các tờ báo phổ biến Grit and Steel, Gamecock, Feathered Warrior, và nhiều nữa. Gà chọi nhận sự chăm sóc vốn chỉ có thể được mô tả như là cưng chiều, giống như ngựa đua. Đạo đức thể thao và cách hành xử lịch thiệp chi phối trường đấu. Gà khỏe mạnh hơn trong thời tiết lạnh giá, vì vậy môn thể thao nói chung được tiến hành từ tháng Mười Hai đến tháng Sáu [năm sau]. Và sự tiện nghi cho các khán giả không bị bỏ qua. Các quầy nhượng quyền (concession stands) vốn bán hamburgers, hot dogs, đồ ăn Mexico, sô-đa và cà phê là phổ biến.

Trong những năm 1920 và 1930, có gì đó hồi sinh trong bộ môn, không giống như mười lăm năm qua. Hàng tá chuồng và hàng trăm con gà đã và đang được nuôi bởi các nhà lai tạo và tay biệt dưỡng (trainers). Vào thời kỳ Suy Thoái (Depression), thị trưởng Branson, Jim Owen, trở thành người dẫn đầu ở Missouri khi ông nổi danh tại Ozarks với việc quảng cáo Ozark Doms [cú] và Ozark Blues [xám] “hàng núi” (mountain raised) của mình theo kiểu “Gà Gắt như Núi Đồi” trên tờ Grit and Steel. Giải chọi gà quốc tế luân lưu (tournament) được tổ chức ở “khu vực an toàn”, bao gồm giải luân lưu thứ mười chín ở miền Nam, nơi mà các đội thi (competitors) từ Canada, Mexico, Nam Mỹ và Hawaii đụng nhau. Giải cao nhất thuộc về các nhà thể thao từ Georgia, Kentucky và Texas. Thành công của người Mỹ về mặt lịch sử đã dẫn tới việc xuất khẩu trứng và gà, nhất là đến các quốc gia Vòng Cung Thái Bình Dương (Pacific Rim). Bộ môn là một thú chơi (pastime) quốc gia ở Philippines, và Nam Mỹ đã hấp dẫn hàng loạt cuộc thi đấu quốc tế.

Tuy nhiên, cờ bạc đồng nghĩa với chọi-gà cũng như đua ngựa. Theo thời gian, chỉ những dự đoán rất đại khái có thể đưa ra về lượng tiền chảy trong bộ môn. Mặc dù nhiều bang đã ra luật cấm chọi gà vào đầu thế kỷ thứ hai mươi, các trận đấu vẫn tiếp diễn, bị tảng lờ bởi lực lượng hành pháp địa phương những người nhìn chung thể hiện sự phản đối về mặt tinh thần. Các giải derby gà có xu hướng “trôi dạt” từ địa điểm này đến địa điểm khác ở những bang vốn có luật cấm, nhưng ở những bang không cấm, các trường đấu lớn thu hút hàng ngàn người tham dự. Vào cuối những năm 1930, Florida, New Jersey và Oklahoma là những trung tâm quốc gia; trong những năm gần đây, Trường Copperhead ở Arizona chiếm vị trí nổi bật. Nửa thế kỷ trước, sử gia George Scott dự đoán $10,000,000 là con số thận trọng được chi vào 1950 ở Mỹ vào cờ bạc tại các trường gà. Các giải luân lưu thường niên thu nhập không ít hơn một World Series bóng chày [siêu cúp Commissioner's Trophy giữa các đội vô địch AL và NL, đấu tổng cộng bảy trận, bên thắng đa số sẽ đoạt cúp].

Các cuộc bố ráp trường gà từng là tin chấn động địa phương trải khắp thế kỷ thứ hai mươi. Các hoạt động tội phạm vào những năm 1920 và 1930 giúp hé lộ thân phận của những người tham dự. Một ví dụ hay, phần nào khôi hài về sau, xảy ra ở Greene County, Missouri, vào tháng Mười Hai 1930. Một giải đấu cấp vùng bao gồm khoảng 200 nhà thể thao từ Springfield, Kansas City, Tulsa và St. Louis gặp nhau ở trại McCoy, mười một dặm về phía đông của Springfield, địa điểm chọi gà nhộn-nhịp trong nhiều năm. Ngay sau nửa đêm, sáu tên cướp chĩa shotgun cưa-nòng và súng lục nòng dài (long-barreled pistols), “mệnh lệnh được chấp hành lập tức” bởi đám đông. Các tay gangster dồn ép người tham dự, lục soát và cướp của từng người, lấy đi $8,000 tiền mặt và đồ trang sức, dồn tất cả vào một bao đựng súng, và lái đi trong một chiếc xe với biển số Illinois. Ngay sau đó, một nhóm lưu manh khác ở địa phương vốn dự định đánh cướp sự kiện đã phát hiện ra rằng tụi-ngoài-xóm (out-of-towners) đã nẫng tay trên của chúng. Sau khi đám đông ổn định lại, các trận đấu vẫn tiếp tục.

Những nạn nhân của bọn cướp bao gồm một số người nổi tiếng ở Springfield, kể cả cựu xếp cảnh sát, Tom Hunter. Cảnh sát trưởng Marcell Hendrix nói ông không nhận được báo cáo chính thức nào về vụ cướp bởi vì việc tụ tập chọi gà là bất hợp pháp. Công Tố Viên George Skidmore nói ông phải rời phố vì công việc và không điều tra các trận chọi gà gần Springfield nên ông sẽ lưu vụ đó đến kỳ bầu cử-công tố viên năm sau. Chẳng ai thông cảm, và có lẽ chẳng ai ngoài các nạn nhân buồn quan tâm.

Vào những năm 1930 báo chí trong nước công khai tranh cãi gia tăng về những gì trở thành môn thể thao bí mật quốc gia. Fortune, Esquire, American Mercury và Life đăng tải những hình ảnh kịch tính và mang cảm xúc của đại loại những nhà thể thao và đạo đức học, trong khi báo chí thành thị, nhất là đế quốc Hearst đóng đô ở San Francisco và Los Angeles, phát động một chiến dịch đặc biệt để loại trừ giải đấu. Các nhà báo khắp nước trình bày lý lẽ của những người ủng hộ về môn thể thao dựa trên sự gan dạ, hung hăng, kỹ năng, tình trạng thể chất và không phân biệt hay vô cảm với đau đớn của gà trống. Một nhà lai tạo, khi ủng hộ sự hung dữ của gà chọi với bất kỳ trống khác, nói cách mà nhiều trống của mình “đá đến chết đuối hình phản chiếu của chính chúng trong máng nước”.

Các nhà thể thao phản bác rằng cơ sở cho phiêu lưu cờ bạc đó là bạn có thể tin tưởng vào bộ môn bởi nó miễn nhiễm với sự lừa đảo và phụ thuộc quá nhiều vào may rủi. Những người hâm mộ thích đặt kèo dưới (underdogs) vốn thường thắng. Được dẫn dắt bởi Hội Phòng Ngừa Sự Tàn Ác với Động Vật, các hội nhân đạo địa phương và những tổ chức khác tấn công vào sự tàn bạo, sự không phù hợp nếu không muốn nói là vô đạo đức của môn thể thao máu me, và mối liên hệ với cờ bạc mà vào cuộc Đại Suy Thoái phát sinh đến $5,000,000 hàng năm. Người ủng hộ phản bác rằng gà chọi sống để chiến đấu trong khi người phản đối tuyên bố rằng chúng được lai tạo để chém giết. Sự thành công và hiệu lực của luật cấm-chọi gà California dẫn đến sự di dời của các hoạt động đá trường về Arizona, vốn vẫn là trung tâm quốc gia. Vào 1948, Florida là bang duy nhất nơi chọi gà là hợp pháp, nhưng luật pháp thay đổi tùy năm đã đưa những bang khác vào và ra khỏi tính hợp pháp (legality) (và lúc này, bộ môn lại bất hợp pháp ở Missouri, nhưng nó trở nên hợp pháp vào 1985, xem ở dưới). Tạp chí Time báo cáo vào 1948 rằng các giải đấu chẳng khó kiếm cho lắm từ Saratoga Springs, New York đến Frederick, Maryland, đến Pass Christian, Mississippi hay đến Clovis, New Mexico.

Việc thực thi luật pháp trên khắp nước đã dẫn dến một số phản kháng. Các nhà thể thao bị bắt bớ và gà-chọi bị tịch thu trong nhiều năm trời. Chẳng bất thường khi các khoản phạt tội nhẹ (misdemeanor penalties) được ban hành -- một mức phạt vài trăm đô và lên đến nhiều tuần tống giam. Chẳng may, gà không chịu đựng tốt lắm. Thông thường, các trống bị giam dẫn đến đá lộn và sát hại lẫn nhau bởi người giữ mới của chúng không biết cách quản lý gà dữ. Gà chọi trở nên thành phần cho món “thịt hầm nhà tù” trong tuần, bị tiêu hủy theo lệnh tòa án, hay bị giết và cho từ thiện, chẳng hạn như bệnh viện. Thỉnh thoảng, nhà lai tạo lấy lại được tài sản bị tịch thu và đưa chúng về nhà.

Tuy nhiên vào 1960, tờ Western Observers bắt đầu thu thập bằng chứng về bản chất quốc tế của các môn thể thao bạo lực. Các phóng viên báo cáo về quy mô rộng rãi kín-kẽ của mùa đá dế ở Biển Nam Trung Hoa, gần Hong Kong. Người hâm mộ trong các khách sạn có thể xem các cặp dế được thả với nhau trong một hộp gỗ đá đến chết. Chi tiết này là có ý nghĩa về sau. Trong những năm 1960, truyền thông được cải thiện về mặt quốc tế và sự di cư của người châu Á và Hispanics [Latin] đến Mỹ trở nên quan trọng trong việc tiếp tục khuếch tán thông tin và văn hóa vào Mỹ. Bang mới Hawaii trở thành trung tâm Thái Bình Dương của trò chọi gà vốn bao gồm người Filipinos, Nhật, Hoa, Bồ Đào Nha và bản địa. Chọi gà là món tiêu chuẩn tại các lễ hội thường niên được nhà nước-tài trợ, chẳng hạn như ngày kỷ niệm độc lập của Peru trước Tây Ban Nha vào 1821, hay một ngày kỷ niệm vốn tưởng nhớ 400 năm thành lập kể từ 1567 ở Caracas, Venezuela. Vào 1969, Iran tổ chức giải luân lưu chọi gà quốc gia đầu tiên của mình, thu hút nhiều đại biểu từ Afghanistan và Indonesia. Trong khi người châu Á và Hispanics từ lâu đã tham gia và khuyến khích chọi gà ở California, họ giúp khuếch tán sự phổ biến, nếu không nói là hồi sinh, của bộ môn trong những thập kỷ tiếp theo. Các nhà lai tạo Mỹ thường xuất khẩu đến Mỹ Latin và Vòng Cung Thái Bình Dương, trong khi gà Spanish nổi tiếng tăng cường việc xuất khẩu đến các quốc gia châu Âu. Tuy nhiên, mối liên hệ của người Hispanics hiện đại với trò chọi gà có xu hướng che đậy môn thể thao kín kẽ hơn và phổ biến tương đương trên toàn nước Mỹ, nhất là ở miền Nam.

Khi người Mỹ ăn mừng Bicentennial [200 năm độc lập], chính trong xã hội miền nam mà một trong những câu chuyện nổi tiếng nhất nước Mỹ đã tạo ra một nhân vật gắn liền với trò chọi gà. “George Gà” (Chicken George) (1806-1890) trong tác phẩm Cội Rễ (Roots) của Alex Haley trở thành một nhật vật không thể nào quên trong sách vở và trên truyền hình. George Gà, một nô lệ, luyện gà chọi cho chính cha của mình, Tom Lea, và bị cuốn vào trò cờ bạc 1855 cho tự do của mình, và thay vào đó trở thành khoản chung độ cho số tiền thua cược trong một cuộc chọi gà vốn đưa ông tới Anh cùng người chủ mới.

Ứng viên tổng thống Ronald Reagan có lẽ được công nhận về sự cởi mở với trò chọi gà trong thập niên 1980. Vào tháng Hai 1980, ứng viên chạy đua [vào chức tổng thống] được bao quanh bởi người ủng hộ và phóng viên trong một cuộc gặp thân mật tổ chức tại New Hampshire. Reagan mở lời:

“Làm thế nào bạn nhận ra người Ba Lan tại một cuộc chọi gà? Anh ta là người mang theo con vịt. Làm thế nào bạn nhận ra người Ý tại một cuộc chọi gà. Anh ta là người đặt cược vào con vịt. Làm thế nào bạn biết có Mafia ở đó? Con vịt thắng”. Dĩ nhiên, thôi thúc đính chánh về mặt chính trị từ các nhà phê bình xuất hiện ngay trên truyền thông, và sự kiện hiện đã bị quên lãng hoàn toàn ngoại trừ những người chỉ trích.

Vào đầu những năm 1980, Missouri khởi động luật vốn tuyên bố chọi gà là bất hợp pháp. Nhưng vào 1985, Tòa Án Tối Cao Missouri khuyến khích điều vốn là một sự phục hồi việc chọi gà trong toàn xứ. Tòa phán rằng đạo luật chống-chọi thú, nhất là đoạn liên quan đến khán giả (spectators), là mơ hồ một cách vi hiến. Luật riêng cấm chọi-chó, nhưng việc thi đấu bằng gà chọi bất ngờ trở nên hợp pháp ở Missouri. Missouri gia nhập cùng những bang Sunbelt [vành đai miền Nam] khác -- Oklahoma, Louisiana, New Mexico và Arizona -- nơi mà việc chọi gà tại các trường được quảng bá có thể phô bày một cách hợp pháp.

Vào 1986, những nhà lập pháp Missouri bắt đầu ủng hộ các dự luật (bills) để đặc biệt đưa chọi gà ngoài vòng pháp luật. Trong cả nước, hầu hết các bang đã ban hành luật cấm (prohibitive legislation) vốn đi kèm các khoản phạt tội nhẹ (misdemeanor penalties)--phạt tiền và tù ngắn hạn; tuy nhiên mười sáu bang đã ban hành đạo luật trọng tội (felony statutes). Điều trở nên có ý nghĩa ở Missouri đó là dự thảo luật pháp bao gồm các khoản phạt trọng tội (felony penalties) -- sẽ phạm pháp khi đá, tự tay, hay tham dự một cuộc chọi gà. Trong gần một thập kỷ đến nay, Missouri Humane Society [Hội Nhân Đạo Missouri] 30,000-thành viên đã chiến đấu với United Gamefowl Breeders Association [Liên Hiệp Các Nhà Lai Tạo Gà Chọi] 1,000-thành viên, được thành lập vào 1976, trong nỗ lực để thông qua một dự luật.

Bất kể vị trí của một người trong cuộc tranh cãi, điều ý nghĩa trong lịch sử Ozarks đó là nhóm chọi gà nhỏ bé đã thành công trong việc chống lại Hội Nhân Đạo lớn mạnh theo quy trình dân chủ trong mười năm. Đó là một chiến công về chính trị không được quan tâm bởi truyền thông. Vào 1990, nhà chức trách thông báo rằng 65 hạt (counties) có hoạt động chọi gà. Tuy nhiên, các nhà lập pháp hoài nghi không thể thuyết phục bản thân để yêu cầu đến năm năm tù và $5,000 tiền phạt cho khán giả (constituents) những người có thể bị phát hiện tại các cuộc chọi gà. Với một số người, nó gợi nhớ luật pháp Missouri cuối-thế-kỷ-mười-chín vốn đưa bọn trộm gà vào trại cải tạo (penitentiary) của bang trong hai năm, một đạo luật vốn đã được bãi bỏ nhiều năm trước. Thượng nghị sĩ Mike Lybyer cũng khẩn cầu tình cảm về truyền thống: “chọi gà là một thú chơi với rất nhiều người này và với một số, đó là một lối sống quan trọng”. Hơn nữa, các nhà lai tạo Missouri còn tham gia vào việc kinh doanh gà chọi xuyên bang và quốc tế. Dự luật cấm đoán sẽ “gây khó khăn” cho họ, những người đã vun đắp thành công một ngành nghề. Vào mùa xuân 1994, thỏa thuận về một dự luật vốn gia tăng mức phạt cho việc hành hạ và bỏ bê thú vật, những người ủng hộ đã thay đổi từ động vật (animal) thành thú vật (mamal) để làm an lòng nhóm vận động chọi gà [gà vốn thuộc lớp chim, không phải thú]. Do đó, luật cấm đã tiếp tục bó hẹp phạm vi hợp pháp mà trong đó môn thể thao bạo lực vẫn nở rộ.

Những ai không rành vấn đề kinh tế của việc chọi gà có thể thấy nhân tố sau cùng này hơi kỳ lạ. Tuy nhiên, môn thể thao không còn là cái mà theo đó các môn đồ trung thành của một phong tục cổ xưa tụ hợp. Nó là ngành kinh doanh lớn ở Philippines, nơi hàng ngàn gà chọi dòng-Mỹ thi đấu, một số trong đấu trường 10,000-chỗ ở Manila. Ở châu Âu, một khảo sát báo cáo ba-mươi-hai đấu trường hợp pháp ở vùng bắc Pháp gần biên giới Bỉ, nơi mà môn thể thao lớn mạnh trong nhiều thập kỷ. Ở lãnh thổ hải ngoại Mỹ, Puerto Rico, Department of Recreation [Bộ Tái Thiết] của đảo khuyến khích các trận đấu trên truyền hình cho dân địa phương và khách du lịch--600 trường gà tài trợ các giải đấu thường niên. Vào tháng Mười Hai 1993, Hội Nghị Gà Chọi Thế Giới lần đầu được tổ chức tại Mexico với đại diện từ mười tám nước tới tham dự. Một năm sau, vào mùa thu 1994, khi các tranh cãi về chọi gà nổ ra ở Kentucky (nơi chọi gà vẫn hợp pháp đến đầu những năm 1990), những người ủng hộ tuyên bố rằng việc cấm đoán môn thể thao ở bang đó sẽ lấy đi hàng triệu đô-la khỏi nền kinh tế địa phương. Người sở hữu trường gà lớn nhất bang ở Montgomery County nói rằng khán giả của ông đến từ mười tám bang, “những tay chuyên nghiệp bay đến đây bằng Learjet [máy bay nhỏ hạng sang]”. (Phán quyết của tòa phúc thẩm – appeals court ruling – tháng Mười Hai 1994 một lần nữa khiến chọi gà trở thành bất hợp pháp ở Kentucky). Ở Louisiana, các nhà thể thao tại hai xóm đạo (parishes) công bố khoản lợi tức thường niên $6.5 triệu. Ước đoán đáng tin cậy về số tiền trao đổi qua tay ở Missouri là không thể. Trên bình diện quốc gia, những người quan sát chỉ có thể khẳng định rằng chọi gà đã trở thành một ngành công nghiệp ngầm hàng-triệu đô-la. Ở Missouri, khoảng năm trường gà hoạt động dưới sự bảo trợ của United Gamefowl Breeders Association--cái lớn nhất và có lẽ thành công nhất ở phía nam Stone County. Phát ngôn viên trưởng Phil Church ở Ozarks nói rằng các sư kê Missouri muốn duy trì bộ môn như nó vốn là, “lặng lẽ, nhỏ và lịch thiệp”.

Chính tại Stone County mà một trường hợp nổi tiếng trong cuộc tranh cãi này nổ ra. Vào tháng Tám 1987 một nhà đầu tư ích kỷ cùng với Hội Nhân Đạo Missouri đã nói dối thẩm phán cấp hạt (circuit judge), ký vào một bản khai (affidavit) rằng những con chó chọi (pit bulls) bất hợp pháp đang được huấn luyện; hắn lấy được trát (warrant) để lục soát và chiếm giữ tài sản tại trại Travis and Peggy Clark gần Lampe. Cảnh sát địa phương (sheriff ‘s deputies), cảnh sát đường thủy (water patrolmen), cảnh sát công lộ (highway patrolmen) và người của hội nhân đạo bố ráp nhà Clark. Vợ chồng nhà Clark đang ở xa, nhưng cảnh sát chĩa vũ khí vào con trai họ, lục tung các ngăn kéo trong nhà, và lấy đi hình ảnh, trong khi nhiều tài sản cá nhân bị mất cắp. Những kẻ đột nhập phóng thích gần 180 con gà chọi từ các lồng của họ, tạo ra một vụ lộn xộn vốn dẫn đến thiệt hại -- khoảng $18,000 giá trị về gà chọi.

Nhà Clark hoàn tất hồ sơ khởi kiện (lawsuits) tội đột nhập, xâm phạm riêng tư, kết án bất công và nhiều tội nữa với điều tra viên, James J. Brown, và Hội Nhân Đạo. Việc tranh tụng (litigation) được thực hiện qua tòa cấp hạt và Tòa Phúc Thẩm và, trường hợp đổi tòa khác, với tòa cấp hạt ở Lawrence County. Sau cùng vào 1991 các bên đồng ý một thỏa thuận (settlement) có lợi cho nhà Clark với $100,000. Vài năm sau, nhà Clark thắng vụ kiện thứ hai trước Hội Nhân Đạo với $8,012, bao gồm $12 cho một vại bia đựng tiền lẻ bị mất cắp ở nhà họ.

Những người quan sát bình luận về việc biến chọi gà thành bất hợp pháp ở Missouri, rằng nó sẽ dừng việc chọi gà giống như lệnh cấm từng giết chết việc tiêu thụ cồn [tức vô tác dụng, ám chỉ thời cấm rượu]. Trong khi luật “cấm” chọi gà trên khắp nước, môn thể thao máu me vẫn đang nở rộ về khía cạnh phổ biến. Ở New York vào 1995, chẳng hạn, nơi mà việc thực hành bộ môn là một trọng tội, Hội Phòng Ngừa Sự Tàn Ác với Động Vật đang báo cáo số cuộc bố ráp và bắt bớ lớn nhất trong lịch sử 129-năm của tổ chức. Người biện hộ hỏi, “Tại sao một trống bị giết bởi con người lại bớt độc ác hơn [bị giết] bởi trống khác?” Phe bênh vực nhanh chóng hướng sự chú ý sang ngành công nghiệp gà thịt. Tại những xưởng-trại như thế này, gà tơ “có thể sống 42 ngày, bị ép-ăn, và không nhìn thấy một lá cỏ hay tia nắng mặt trời nào”. Gà chọi không đá cho đến khi chúng một năm tuổi, nhiều con sống nhiều năm trời, và có một cuộc sống hết sức thoải mái. “Ít ra một con gà chọi còn có cơ hội để chết một cách đàng hoàng (like a man)”, một người ủng hộ phát biểu.

Những người bênh vực khác thấy thời gian và tiền bạc bỏ vào việc chống-chọi gà là đạo đức giả khi nhìn vào sự hành hạ động vật ở phạm vi lớn hơn. Vào 1990, khi truyền thông ghi nhận sự nhạy cảm gia tăng của người Mỹ đối với can thiệp của chính quyền vào đời sống cá nhân, chương trình Kiểm Soát Tổn Thương Động Vật (Animal Damage Control - ADC) của Bộ Nông Nghiệp Mỹ chi gần $30 triệu trong quỹ liên bang và $15 triệu bằng tiền các bang “để giết những thú vật và chim chóc bị coi là loài săn mồi hay có hại”. Những nhà vận động chống-săn bắn thông báo trong cùng năm rằng các thợ săn, chỉ chiếm 7% dân số, giết khoảng 200 triệu con chim và động vật, hầu hết trên đất công. Tại sao người phản đối không tấn công một cách dữ dội vào mấy tay câu cá thể thao giàu có những kẻ tra tấn cá marlin trong bốn hay năm giờ? “Việc lai tạo hàng loạt” bào thai heo và mèo cho các phòng thí nghiệm và khoảng 100 triệu con ếch cho những lớp sinh học của các trường trung học Mỹ vào 1960 mang lại một thử nghiệm bất thỏa đáng trên các dạng sống. Với sự đổ máu trên đất liền và trong nước như vậy, thì tại sao, một người bênh vực việc chọi gà hỏi, các nhà lập pháp lại phải quan tâm về giải đấu được cáp một cách công bằng, nơi có cơ hội sống sót cho kẻ mạnh mẽ nhất, trong số gà chọi? Rõ ràng, họ nói, các nhà thể thao và truyền thống bị kết án một cách có lựa chọn. Một số sử gia về văn hóa ủng hộ lời khẳng định đó, viết rằng tranh cãi nằm ở vấn đề đặc quyền giai cấp (class privilege). Xã hội đa số trung-lưu tìm cách nâng kỷ luật của tầng lớp lao động hiện đại thành tiêu chuẩn “trật tự công cộng cao hơn và tập quán siêng năng hơn” bằng cách đặt các môn thể thao bạo lực ngoài vòng pháp luật trong khi “trò săn cáo, câu cá và săn bắn của các quý ông” vẫn là các môn thể thao tự do và hợp pháp.

[Nhà văn] Mark Twain ở Missouri thấy nhiều điều trong cuốn Life on the Mississippi [Cuộc sống trên sông Mississippi] của mình, bao gồm cả chọi gà. Trong hơn một thế kỷ từ khi Twain chứng kiến môn thể thao, người Mỹ và Ozarkers dường như bị kẹt trong cùng tình trạng nan giải mà Twain mô tả: “Tôi chưa bao giờ thấy người ta yêu thích bất cứ gì hơn việc tụ tập thưởng thức trận đấu này. Tình huống thường như nhau giữa đầu-bạc với trẻ trai. Họ quên mình trong cuộc vui điên cuồng. Cuộc ‘chọi-đối đầu’ (cocking-main) là một kiểu giải trí phi nhân, chẳng có gì nghi ngờ về điều đó; dường như nó vẫn là môn thể thao đáng trân trọng hơn nhiều và kém độc ác hơn hẳn so với săn-cáo (fox-hunting) -- vì các trống thích điều đó; chúng trải nghiệm, cũng như đem lại niềm vui; vốn không là trường hợp của con cáo”.

Hay, chúng ta có thể thích bình luận của một nhà báo hiện đại hơn. Frank Herbert tổng kết cuộc tranh cãi theo cách này: “Bạn không cần phải tham dự một triển lãm gia cầm để thấy rằng gà đã ghi dấu ấn của nó vào văn hóa của chúng ta bởi nó đi vào phong tục (custom) và truyền thống dân gian (folklore) của hầu hết dân tộc. Khi gà của bạn về nhà để ngủ, bạn có lẽ nổi khùng như một ả mái ướt hay chỉ xù lông đuôi của mình. Bạn có thể đẻ trứng trên sân khấu cũng dễ như bạn làm giữa bầy gà mái. Ngưu tầm ngưu, mã tầm mã (birds of a feather do flock together) và bạn đừng ra vẻ trứng khôn hơn vịt (teach your grandmother to suck eggs). Và đó không phải là chuyện tào lao”.

Tranh cãi sẽ tiếp diễn.

Tôi xin được cảm ơn Jenifer Burlis-Freilich, điều phối viên chương trình quản trị, Văn Khố Bang Missouri (Missouri State Archives) đã lưu ý tôi về các tác phẩm chọi gà trong các bộ sưu tập của Văn Khố. Độc giả có thể tham khảo lượng văn bản đồ sộ về chọi gà. Những chỗ hay để bắt đầu là Don Atyeo, Blood and Guts: Violence in Sports, 1979; The Cockfight; A Casebook, Alan Dundes, ed., 1994; Steven L. Del Sesto, “Roles, Rules, and Organization: A Descriptive Account of Cockfighting in Rural Louisiana”, Southern Folklore Quarterly 39 (March 1975): 1-14; Jack Morgan, “Cockfighting: A Rural American Tradition”, Missouri Folklore Society Journal, vols. 15-16 (1993-1994): 119-32; Foxfire 8, Eliot Wigginton and Margie Bennet, eds., 1984; George R. Scott, The History of Cock fighting, 1957; the Peter Tamony Collection, Western Historical Manuscripts Collection, University of Missouri-Columbia and the Alliance for Animal Legislation of Missouri, St. Louis.


============================


*Hiện nay, toàn bộ các bang ở Mỹ đều đã cấm chọi gà. Bang cuối cùng cấm chọi gà là Louisiana, vào tháng Tám năm 2008. Chọi gà vẫn hợp pháp ở năm vùng lãnh thổ hải ngoại (territories) thuộc Mỹ bao gồm American Samoa, Guam, Northern Mariana Islands, Puerto Rico, U.S. Virgin Islands. Cuối 2017, dự luật cấm chọi gà (2018 Farm Bill) trên các lãnh thổ này được đệ trình lên Quốc Hội. Vào tháng Năm năm 2018, các đại biểu từ năm vùng lãnh thổ bỏ phiếu chống lại đạo luật bổ sung (amendment) này với tỷ lệ 213-198. “Guam và các vùng lãnh thổ khác thi hành luật địa phương của chúng tôi để duy trì chọi gà và Quốc Hội không được áp đặt lệnh cấm này lên quyền tài phán của chúng tôi”, đại biểu Guam, Madeline Bordallo nói với truyền thông. “Hôm nay tôi đứng cùng với các chiến hữu của mình từ các vùng lãnh thổ để chống lại đạo luật bổ sung này và phản đối nỗ lực của Quốc Hội trong việc đưa bộ môn nhiều ý nghĩa về mặt văn hóa này ra khỏi vòng pháp luật”.

*Sau cùng, vào tháng 12/2018, tổng thống Donald Trump ký đạo luật Nông Trại (Farm Bill 2018) mở rộng phạm vi cấm chọi gà và chọi chó tại Liên Bang sang các vùng lãnh thổ hải ngoại. Chọi gà đã chính thức bị cấm trên toàn nước Mỹ!