Truy tìm nguồn gốc của cá Điện Quang

Truy tìm nguồn gốc của cá Điện Quang
Law.rence Cole.man W.illey, Jr.

Cùng làm việc với những thành viên nhiệt huyết thuộc trang bluejax.co.uk trong cả năm vừa qua, chúng tôi lên kế hoạch tìm hiểu cặn kẽ về cá Jack Dempsey điện quang (EBJD). Tôi rất thích thú và quan tâm đến những tranh cãi miên man về việc loài này là cá lai tạp hay đột biến màu từ cá gốc. Có quá nhiều xung đột xảy ra trong những năm vừa qua mà tôi thấy rất ít trong số chúng thực sự đem lại những thông tin rõ ràng và xác thực. Chúng tôi thiết lập trang web nhằm thu thập thông tin ngõ hầu giúp mọi người hiểu biết nhiều hơn về loài cá này.




Thảo luận ban đầu
Nhiều thảo luận khó khăn được thực hiện với những người nuôi EBJD, nhà lai tạo cũng như kỹ thuật viên phòng thí nghiệm, giáo sư đại học và những người khác qua điện thoại và email. Tất cả đều đi đến một kết luận rõ ràng rằng xét nghiệm DNA là con đường duy nhất để tiếp cận sự thật. Qua tìm hiểu của chúng tôi, chúng ta có thể dựa vào kết quả xét nghiệm DNA từng được thực hiện trước đây. Jeff Rapps ở trang tangledupincichlids.com đã tài trợ một xét nghiệm vào tháng 8 năm 2005 và gửi bản sao kết quả cho Martin Brammah (admin của diễn đàn EBJD). Martin phát hiện thấy xét nghiệm này đã bỏ qua chuỗi nhân (nuclear sequences) và dường như chỉ có dòng ty thể (mitochondrial line) được lấy mẫu. Điều này có nghĩa dù kết quả chứng tỏ nguồn gốc phù hợp với loài Rocio octofasciata, nhưng chỉ đúng với dòng bên mẹ (materal lineage) mà thôi.

Qua tìm kiếm những phòng thí nghiệm có khả năng thực hiện xét nghiệm mới, tôi tình cờ gặp tiến sĩ Prosanta Chakrabarty, gửi anh một bản sao kết quả và hỏi xem anh có thể làm xét nghiệm tương tự hay không. Thật ngạc nhiên, Chakrabarty cho biết anh chính là người thực hiện xét nghiệm DNA do Jeff Rapps tài trợ. Anh nói rằng đã xét nghiệm nhân DNA và cam đoan với tôi rằng chúng hoàn toàn phù hợp với loài Rocio octofasciata. Sau khi coi lại kết quả gốc, tôi phát hiện thấy rằng anh đã xét nghiệm nhiều hơn so với yêu cầu và để chúng bên ngoài bởi vì đó là một phần của luận án tiến sĩ của anh.

Như đã quyết định, chúng tôi cần tích cực hơn và tự xét nghiệm DNA từ một phòng thí nghiệm khác, và chúng tôi đã thực hiện thông qua tiến sĩ David Price tại fishnaid.com. Tiền được thu từ nhiều thành viên trong nhóm và trong không đầy một tuần, chúng tôi đã kiếm đủ để tiến hành xét nghiệm.

Tiến sĩ Price làm việc rất chính xác và cụ thể, thường xuyên liên lạc với tôi qua email 3 đến 4 lần vào mỗi buổi sáng từ phòng thí nghiệm của mình. Tôi có thể nói rằng, trong khi trò chuyện với tiến sĩ Price, ông đã rất hiếu kỳ về loài cá này và những tranh cãi xung quanh nguồn gốc của nó. Những vấn đề ngây ngô như thế này dường như nằm bên ngoài thế giới của ông, và đôi thứ có vẻ như khá khó hiểu đối với ông. Ban đầu, ông đã miễn cưỡng tham gia vào dự án này, nhưng sau những cuộc thảo luận dài và chi tiết, cuối cùng ông đã đồng ý và yêu cầu tôi gửi mẫu đến.



Xét nghiệm DNA
Ngay đêm hôm đó, tôi chuẩn bị dụng cụ và tiến hành lấy mẫu. Tôi bấm 4 mẫu vây lấy từ 4 con cá khác nhau. Hai mẫu từ cá đực và cá cái Jack Dempsey và hai mẫu từ cá đực và cá cái điện quang. Trong không đầy một tuần sau khi gửi các mẫu đến cho tiến sĩ Price, ông email cho tôi về kết quả xét nghiệm và kết luận của ông. Dưới đây là trích dẫn chính xác từng chữ:

“Tôi đã hoàn tất xét nghiệm mà không phát hiện bằng chứng nào cho thấy cá điện quang là loài lai tạp. Điều này khẳng định những gì Chakrabarty nói với bạn là đúng. Tôi đã tìm thấy chính xác cùng một chuỗi gien từ mỗi mẫu mà bạn gửi đến. Không hề có dấu vết chuỗi lạ (second sequence) từ những mẫu cá điện quang mà nó có thể đến từ một loài khác”.

Theo phát biểu rõ ràng ở trên, kết quả cho thấy rằng tất cả các mẫu đều phù hợp với nhau. Những mẫu này cũng phù hợp với mẫu của loài Rocio octofasciata lấy từ kho lưu trữ của ngân hàng gien (GenBank). Tuy nhiên, điều mà ông bỏ qua, không nói với chúng ta đó là những mẫu này chỉ giống nhau ở những gien được xét nghiệm, một intron thuộc protein S7 ribosom, do đó kết quả này không thể được coi như là kết luận sau cùng.



Những câu hỏi còn lại
Tại sao chúng ta chỉ quan tâm đến một phần rất nhỏ trong toàn bộ hệ gen? Đấy là vì những chuỗi này có lẽ được phát hiện ở Rocio octofasciata, cũng như những loài trong diện nghi vấn ở ngân hàng gien. Chúng ta cần thứ gì đó để so sánh, và sẽ rất thiếu không ngoan nếu tập trung vào những phần mà chúng ta không có gì để so sánh.

Vì vậy, đây chỉ là một xét nghiệm nữa cho thấy cá điện quang có lẽ không phải là loài lai tạp, chứ không phải là lời kết luận chính thức. Điều này có nghĩa rằng chúng ta cần phải làm nhiều thứ nữa, tức là phải tốn nhiều thời gian và tiền bạc hơn nữa trước khi có được câu trả lời chính xác hơn. Cũng có thể kiểm tra theo cách khác, chẳng hạn như karyotyping để thử và đoán số lượng bộ nhiễm sắc thể (ploidy) hay đếm số nhiễm sắc thể (chromosome count). Tuy nhiên, theo dự đoán của tôi, cho dù bạn có kiểm tra bao nhiêu lần, và tốn bao nhiêu thời gian ở phòng thí nghiệm, thì những nghi vấn về hình thái màu sắc vẫn luôn tồn tại.

Những người theo thuyết lai tạp vẫn giữ nguyên ý kiến của mình và họ hoàn toàn có quyền làm như vậy cho đến khi nào mà bản đồ hệ gien hoàn chỉnh của tất cả các loài trong diện nghi vấn được trình bày trước mắt họ. Đây là một công trình khổng lồ. Để thực hiện những dự án như vậy thì phải tốn vài chục ngàn đô la và mất nhiều năm trời để hoàn thành.

Cách duy nhất để thực hiện điều này một cách nhanh chóng và đỡ tốn kém hơn trong khi vẫn đảm bảo sự chính xác và nghiêm túc của xét nghiệm, đó là dựa vào một trường đại học lớn với ngân sách của bang và cơ sở nghiên cứu siêu hiện đại. Cùng với đội ngũ sinh viên – dĩ nhiên, nếu có chung mục đích – một giáo sư có thể hướng dẫn cả lớp trong hàng năm trời để hoàn tất bản đồ gien hoàn chỉnh. Đấy là một dự án giá trị, loại thu hút nhiều quan tâm và khiến các sinh viên cảm thấy vinh dự vì đóng góp được gì đó có tính xây dựng (nếu có ai biết một giáo sư giỏi, hãy gửi thông tin về allthingsdempsey.com và chuyển lời cho vị giáo sư đó rằng tôi rất lấy làm vinh hạnh và sẵn sàng hợp tác trong vấn đề này!).

Trong khi chờ đợi một dự án về gien được khởi động, nhiều tranh cãi về những loài bị nghi vấn là tổ tiên của cá điện quang vẫn đang diễn ra. Ba loài bị nhiều người nghi ngờ nhiều nhất là Nandopsis tetracantha, Nandopsis haitiensis và Herichthys carpintis “Escondido”. Mỗi loài đều có một đặc điểm đáng chú ý tương tự như cá điện quang dẫu mọi thứ còn lại đều khác xa.

Chẳng hạn như N. tetracantha với các hoa văn ở mặt, sọc đỏ trên vây lưng và hình dáng tương tự, tất cả đều được thấy ở cá điện quang. Bây giờ hãy quan sát N. haitiensis và bạn sẽ thấy vây hậu môn và vây lưng kéo dài rất giống với đa số những con điện quang. Cá điện quang non cũng rất giống với N. haitiensis non với tông màu cực sáng. Sau cùng H. carpintis có hoa văn và màu sắc rất khác biệt, tương tự như cá điện quang. Chắc chắn mọi người đều nghi ngờ loài sau cùng, nhất là ở tông màu xanh dương, nhưng màu sắc tương đồng không nhất thiết là nguyên nhân để liệt nó vào diện nghi vấn.

Hoàn toàn có khả năng những đốm xanh chủ đạo trên mặt của Jack Dempsey, khi lai tạp với cá có nền nhạt chủ đạo thì sẽ thu được một số cá điện quang. Một số người lai tạp thành công R. octofasciata với H. carpentis và kết quả thu được không hề giống với cá điện quang. Có lẽ nếu tiếp tục lai ngược lại thì người ta có thể thu được những cá thể tương tự nhưng theo chỗ tôi biết thì chưa có ai làm như vậy.



Điều chưa được đề cập
Tôi dám chắc nhiều người nữa cũng lai tạp loài khác với Jack Dempsey và nếu bạn cho rằng bầy cá con trông tương tự với cá điện quang thì tác giả bài viết này rất mong được nghe nói về chúng. Cá lai tạp thường không được chấp nhận và hầu như bị coi thường, nhưng thị trường cichlid lai tạp vẫn còn rất lớn – như thị trường mua bán cá La Hán chẳng hạn.

Câu hỏi chính mà những người ủng hộ thuyết đột biến màu đưa ra là tại sao Hector Luzardo lại nói dối về nguồn gốc của cá điện quang nếu như việc lai tạp đem lại lợi nhuận cao? Jeff Rapps, người biết rõ về Hector nói rằng:

“Nhà lai tạo gốc không được lợi gì trong việc che đậy nguồn gốc của cá điện quang. Tôi biết ông rất rõ. Bên cạnh việc kinh doanh, ông là một họa sĩ và là người trung thực coi trọng những giá trị gia đình. Như ông từng nói với tôi nhiều năm trước đây [điều duy nhất mà ông đáng được công nhận] đó là ông đã phát hiện thấy sự khác biệt ở những con cá bột do một cặp Dempsey bình thường sinh ra và nuôi chúng cho đến lớn”.

Những người hiểu rõ về Hector đều biết ông là người trung thực, người đàn ông chăm chỉ của gia đình chứ không phải là kẻ lừa đảo. Những người khác đoán rằng cái chết của Hector sẽ để lại một bí mật kéo dài trong nhiều thế hệ về sau. Tự bạn hãy phán xét điều này.

Tại sao xét nghiệm chỉ được thực hiện trên một phần nhỏ của DNA?Luôn như vậy. Đây là thực tế – xét nghiệm tốn kém thời gian và tiền bạc – và nó cũng khó hiểu nữa. Nếu các nhà điều tra tội phạm muốn phân tích DNA để tìm hiểu xem mẫu vật thuộc về con người hay tinh tinh, hiển nhiên họ chỉ cần tập trung vào đoạn chuỗi khác biệt chiếm 2% bộ gien, chứ không phải 98% giống nhau. Nhất định phải có những mẫu vật chuẩn để so sánh, như trường hợp này, chúng ta có mẫu vật chuẩn của tất cả các loài trong diện nghi vấn. Xét nghiệm DNA không bao giờ cung cấp câu trả lời tuyệt đối cho những nghi vấn về phân loại học. Trên thực tế, những gien khác nhau đôi khi có thể gợi ý về những mối quan hệ khác nhau trong số những loài được xét nghiệm. Đây là công cụ hữu ích nhưng cũng có mặt hạn chế và mỗi phân tích chuỗi đều bổ sung thêm một số thông tin. Trong trường hợp này, bằng chứng về DNA hỗ trợ mạnh mẽ cho tuyên bố rằng cá Jack Dempsey điện quang đơn giản là một đột biến màu bởi vì DNA của cá điện quang phù hợp với DNA của cá Jack Dempsey mà không giống với bất kỳ loài trong diện nghi vấn nào. Theo những tranh cãi về bề ngoài của chúng, nên nhớ rằng tất cả cichlid châu Mỹ thuộc nhánh “Cichlasoma” đều trông rất giống nhau. Chúng có tỷ lệ DNA tương đồng rất lớn – hơn nhiều so với giữa người và tinh tinh. Điều này làm gia tăng tính thuyết phục của bằng chứng DNA bởi vì Jack Dempsey thường và cá điện quang tách biệt hẳn so với những loài khác. Hy vọng sẽ có người nào đó chấp nhận lời đề nghị của tác giả về những nghiên cứu sâu hơn về di truyền – Ban biên tập.

====================================


Tìm về cội nguồn của cá Điện Quang
Lai tạo Jack Dempsey Điện Quang