Đêm Oscar Nathan Hill - http://www.practicalfishkeeping.co.uk/features/articles/night-of-the-oscars Ánh đèn soi rọi vào một diễn viên xuất sắc trên sân khấu cá cảnh. Nathan Hill mở phong bì để công bố ứng viên cho vai diễn xuất sắc nhất. Với nhiều người trong thú chơi, đó là cá “người lớn” vốn thể hiện sự cống hiến và đam mê. Với những người khác, nó là cơn ác mộng vốn xơi hết mọi thứ trong hồ cộng đồng của họ và rồi lại đòi hỏi một ngôi nhà lớn hơn! Tùy bạn thấy thế nào, cá Oscar rất tuyệt vời. Với khả năng nhận biết chủ nuôi như chó, kẻ táo tợn tấn công bàn tay thò vô hồ và thường có cái nhìn riêng về trang trí bên trong, đây là kiểu nhân vật cổ điển mà những ai có điều kiện thích hợp nên thử ít nhất một lần. Chúng cứng cáp một cách đáng ngạc nhiên, điều giải thích cho sự phổ biến của mình, và so với một số loài cá lớn khác, chúng có nhiều tiềm năng về kích thước. Trong hồ nhỏ, cá này sẽ nhanh chóng lớn vượt trội và khiến bạn tốn tiền hơn – nhưng có lẽ sẽ không như vậy đối với loài Pacu! Cá Oscar ở Nam Mỹ và bao gồm hai loài. Loài Oscar phổ biến là Astronotus ocellatus, nhưng còn có loài Astronotus crassipinnis hiếm thấy, hơi nhỏ và đen hơn. Theo độ hiếm của chúng, bạn có thể phải đợi thật lâu nếu muốn kiếm một con. Cá Oscar hoang dã phân bố trên một địa bàn rộng lớn, gồm Venezuela, Peru, Colombia, Ecuador, Uruguay, Paraguay, Brazil, Bolivia và French Guiana. Chúng cũng được giới thiệu đi khắp thế giới và cộng đồng cá hoang dã có thể được phát hiện ở tận nước Úc. Ở Trung Quốc và Mỹ, chúng đang trở thành mối đe dọa cân bằng sinh thái, như bất kỳ loài cá lớn và phàm ăn nào khác. Tầm môi trường hoang dã mà chúng có thể chịu đựng là đáng kinh ngạc, bởi việc đánh bắt được ghi nhận trên toàn Bắc Mỹ, chúng được phát hiện trước mùa đông trong các nguồn nước ở Alaska. Tử vong không xảy ra cho đến khi nhiệt độ xuống đến 13°C/55°F. Chúng cũng có thể siêu thích nghi với đủ loại nước. Một cách tự nhiên, chúng cư ngụ trong vùng nước chảy chậm và là loài [sống ở] nước trắng, nhưng hoàn toàn thoải mái tiến vào ao, hồ, vũng (oxbow), đầm lầy và các cánh rừng và trảng cỏ ngập nước theo mùa. Chúng có khả năng chịu đựng tốt với tình trạng nghèo ô-xy. Cá già chịu đựng tốt hơn cá non, nhưng cá trưởng thành từng được nuôi trong điều kiện thiếu ô-xy (anoxic) trong từ bốn đến sáu giờ trước khi chúng bắt đầu gặp vấn đề. Khả năng chịu đựng thiếu khí là tương đối dễ dàng đối với loài cá không lên mặt nước đớp khí, tự phô bày trước mắt kẻ săn mồi. Đồng thời, thật hữu ích nếu chờ đợi con cá chịu đựng kém nổi lên để thở. Chỉ cần ngồi và đợi cho đến khi bữa ăn của bạn tự xuất hiện! Khả năng chịu đựng này giúp ích cho cá nuôi hồ trong trường hợp máy lọc hư hoặc cúp điện – nhưng không lý do nào có thể bào chữa cho việc nuôi cá Oscar trong hồ tuần hoàn kém hoặc nghèo ô-xy. Nỗi đau tăng trưởng Một con trưởng thành từng được ghi nhận trên 45cm/18” và kích thước cần được cân nhắc đến. Hầu hết cá nuôi hồ sẽ đạt khoảng 25-30cm/10-12”, điều khiến việc nuôi chúng khó khăn. Rất nhiều người bắt đầu nuôi chúng bằng hồ 120 x 45 x 45cm/4 x 1.5 x 1.5’ và nhanh chóng tăng lên 1.8m x 60 x 60cm/6 x 2 x 2’. Tuy nhiên, một số người nhấn mạnh đến việc nuôi cá Oscar trong hồ nhỏ hơn, có lẽ chỉ 90cm/3’, nhưng chúng ta sẽ thấy cá “đẹt” với thân dày, lưng cong hay những tật lỗi ẩn dấu khác. Nhiều người mua bị cám dỗ bởi cá Oscar non. Ở giai đoạn này, cá đơn giản xinh đẹp, thể hiện hoa văn cẩm thạch với đôi mắt to, sinh động như cún con. Ở 4-5cm/1.4-2” chúng đều dễ thương. Đôi khi nhân viên tại một tiệm cá nhất định sẽ nói với khách hàng rằng Oscar là “một loài cá cộng đồng” hay “chúng chỉ lớn đến kích thước hồ”. Quên họ đi! Khi chúng lớn, hầu hết những thứ vừa với miệng đều trở thành đối tượng tấn công (fair game). Chúng cũng lớn khá nhanh, nhất là với thức ăn bổ dưỡng, giàu đạm, dù khô hay đông lạnh, được người nuôi kỹ tính cung cấp. Tốc độ tăng trưởng lên đến 2.5cm/1” mỗi tháng trong sáu tháng đầu, chậm dần sau đó. Trong vòng một năm, chúng dễ dàng đạt đến 25cm/10”, nếu đầy đủ không gian và khẩu phần thích hợp. Hoang dã và thuần dưỡng Cá Oscar hàng trại (captive-farmed) quá khác so với loại hoang dã. So với cá thuần dưỡng (captured), cá hoang có nhiều cấp độ màu lục ô-liu cho đến đỏ dọc hai bên lườn. Ngược lại, loại hàng trại thường có màu sắc nổi bật và chau chuốt hơn. Chẳng hạn như Tiger [cọp], Red [lửa], Albino Tiger [cọp bạch tạng], Albino Red [đỏ bạch tạng], Lutino, Sunshine, Golden, Super Red, Blueberry và Strawberry. Cũng có những biến thể hàng trại cầu kỳ – chẳng hạn vây dài (long fin) và bong bóng ú (grotesque balloon). Tệ hại hơn, trên khoảng lườn và “tấm vải trống” tự nhiên ở cá bạch tạng – chưa kể đến việc chịu đựng tổn thương – có những biến thể bị nhuộm màu ẩn với hoa văn hay màu sắc được tiêm chích (injected) vào lườn, một dạng xăm trổ. Bất cứ ai tỉnh táo cũng đều nên tránh loại cá như thế này. Cá hoang có dạng hoa văn hấp dẫn, điều lý giải cho nguồn gốc tên khoa học của chúng. Ocellatus nghĩa là “đốm mắt” (eye spot) và nếu bạn nhìn vào phần đuôi của một con Oscar hoang dã chất lượng thì bạn sẽ thấy một đốm đen rất rõ với viền vàng hay cam. Có bằng chứng để ngờ rằng những đốm mắt này là một phản ứng tiến hóa đối với những loài cá rỉa vây (fin-eating), chẳng hạn như nhiều loài piranha vốn cư ngụ cùng một vực nước với Astronotus. Trên thực tế, so sánh bộ sưu tập cá có và không có đốm mắt, mức độ thiệt hại về vây ở những con thiếu đặc điểm này là vượt trội. Dường như khi đối mặt với một con Oscar có đốm mắt, cá piranha không chắc đâu là phía có thể xơi được. Chẳng mấy khi cá thể hoang cực hiếm xuất hiện – tức con Oscar có đốm mắt đôi (double) ở mỗi bên đuôi. Những con như vậy chỉ chiếm khoảng 0.5% số lượng Oscar ngoài tự nhiên. Phàm ăn Cá Oscar là những kẻ háu ăn và một trong những sai lầm phổ biến của chúng ta là cho chúng ăn quá nhiều. Ngoài tự nhiên, chúng là loài săn mồi cơ hội hay tùy tiện, phụ thuộc vào mùa và nguồn thức ăn. Chúng chủ yếu săn cá (piscivore) và đôi khi đóng vai con possum [chuột túi nhỏ], giả chết trên nền đáy, đợi những con cá nhỏ hiếu kỳ bơi lại gần. Một khi có con đến đủ gần - ngoàm! Khi cá Oscar há miệng, áp lực âm trong khoang miệng hút cả con mồi vào, và rồi cả đống răng ở miệng và họng (pharyngeal) nghiền nát nó. Một khi thức ăn trở nên khan hiếm, chúng chuyển qua khẩu phần nhiều động vật thân mềm (mollusk) và trái cây. Ốc bị nghiền nát, côn trùng bị đớp trên mặt nước, và trái cây và dâu (berries) bị nuốt trọng. Cá Oscar có thị giác cực tốt và phát hiện tiếng động bằng thính giác (hearing), vì vậy chúng ta có thể coi như chúng thực sự nghe được tiếng trái rơi và tiếng côn trùng vẫy vùng trên mặt nước. Trong hồ nuôi, chúng cần một khẩu phần đa dạng nghiêng về thịt. Có nhiều loại thức ăn khô chất lượng, nhưng cảnh giác với nồng độ đạm cực cao mà một số chứa đựng. Trừ phi bạn muốn cá mập ú, không nên cho cá ăn nhiều hơn 40% đạm (protein). Thực phẩm tươi và đông lạnh luôn hấp dẫn, nhất là trùn đất. Bỏ qua trùng huyết và bo bo (Daphnia) bởi mấy loại này quá nhỏ so với cá Oscar. Thay vào đó, hãy viếng thăm tiệm cá địa phương để kiếm cá tạp, tươi sống và cân nhắc đồ đông lạnh như cá giáo (lancefish), sò (cockle), hến (mussel) và tép. Cho ăn trái cây và rau củ chẳng hạn như miếng táo, dâu (berries), lát cà chua và nhất là đậu hà lan tươi. Gắng cung cấp hỗn hợp 85-90% thịt với phần còn lại là rau xanh hay quả tươi. Cho ăn hai bữa mỗi ngày luôn tốt nhất, thay vì một bữa quá no. Dẫu vậy, đừng cho ăn quá nhiều bởi Oscar sẽ ngốn sạch nếu chúng có thể và chất thải có thể là quá tải đối với một bộ lọc đang vận hành tối đa. Thiết lập Một khi bạn có hồ đủ rộng, việc trang trí cũng dễ dàng. Tìm trên mạng sẽ thấy một số hồ sáng sủa và sặc sỡ nhất, và cả những trang trí “khác thường” nữa. Nhu cầu là tối thiểu. Vài hang động mở được chuộng, cũng như một ít mái che dưới dạng thực vật nổi cỡ lớn – mà chúng sẽ nhanh chóng bị hủy hoại. Cây thủy sinh, cùng với cây nhựa, sẽ bị loại bỏ khỏi những gì trông có vẻ đe dọa. Đáy nền ít có ý nghĩa với Astronotus. Đừng bỏ hàng giờ trang trí cần mẫn và làm dốc đáy nền, dẫu là cát, sỏi hay thứ gì khác, bởi cá Oscar sẽ tái sắp xếp nó, đào một cái lỗ lớn và chất đống mọi thứ ở một góc hồ. Bộ lọc cần phải lớn. Model FX5 của Fluval là phù hợp ở đây, nhưng dẫu bạn chọn model nào thì cũng phải vệ sinh thường xuyên bởi phân của Oscar sẽ nhanh chóng làm nghẹt các tấm lọc (foam). Cây sưởi phải đặt bên ngoài hồ. Cá Oscar thường không thích cây sưởi đặt bên trong hồ và sẽ cố dời nó đi, đôi khi làm bể nó. Nếu dự định dùng cây sưởi bên trong hãy đảm bảo nó được bảo vệ chắc chắn. Việc chiếu sáng cũng không nhất định phải thế này thế nọ, dẫu ánh sáng mờ ảo dường như khiến cá hạnh phúc hơn. Hồ sáng dường như không làm chúng ngại, nhưng hãy đảm bảo hồ được che đậy. Không những Oscar là loài siêu nhảy mà còn phóng vào bất cứ thứ gì có vẻ là thức ăn. Nhiều con mèo tò mò và tay của người nuôi cá bị sứt sẹo là vì vậy… Nếu muốn hồ có cảm giác tự nhiên, thì cát, vụn lá và cành gãy là cách phù hợp. Với cá nuôi chung; silver dollar [chim câu], cá nheo cỡ lớn (loricariid) và, trong một số trường hợp, cichlid cỡ lớn cũng được. Nếu bỏ qua địa bàn phân bố, cá Oscar phù hợp với hầu hết cá chung hồ cỡ lớn, từ chạch (spiny eel) đến cá đuối, cá rồng cho đến cá he đỏ (tinfoil barb). Nếu nó không vừa miệng, và nhanh hoặc đủ cứng cáp để chịu đựng được cá Oscar tò mò, thì nó sẽ là cá chung hồ phù hợp, Tính toán Khi trưởng thành, cá Oscar trở nên kém chịu đựng với chiến hữu cùng loài. Trong hồ 120cm/4’, nuôi một cặp là đủ và chỉ cân nhắc nuôi nhiều cặp nếu sử dụng hồ 180cm/6’ hoặc lớn hơn. Nghe nói, một số người nuôi nhiều cá thể một cách hạnh phúc trong hồ 120cm. Hàng trại dường như nhạy cảm hơn so với các chiến hữu hoang dã của chúng và được nuôi theo bầy đàn đông đúc từ nhỏ nên có thể mang một số hậu quả về hành vi. Tuy nhiên, nếu bạn nuôi riêng một con một thời gian, thì cố đừng bổ sung con Oscar khác với cùng kích thước. Điều này thường là nguyên nhân của thảm họa, bởi cá cũ sẽ xử cá mới. Hồ sơ Oscar Tên khoa học: Astronotus ocellatus. Họ: Cichlid. Nguồn gốc: Nam Mỹ, Amazon. Kích thước: 45cm/18” hoang dã, 30cm/12” nuôi hồ. Nhiệt độ: 22-25°C/72-77°F, nhưng chịu được nhiệt độ thấp hơn nhiều, dẫu điều này ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe và sự trao đổi chất của chúng. Điều kiện nước: tầm pH 6.0-7.5, độ cứng 5-20°dH. Khẩu phần: ăn tạp (omnivore) với xu hướng ăn thịt (carnivore). Kích thước hồ: 120cm/4’ cho cá thể bán trưởng thành, 180cm/6’ cho cá thể trưởng thành. Độ khó: Dễ nuôi. Đây là loài cá cứng cáp và giỏi chịu đựng. Hồ nuôi chung hay cộng đồng? Vốn không phải là loài cộng đồng, nhưng thích nghi tốt với cá lớn khác. Trang bị bằng mùi sợ hãi Nhiều loài cá thông tin với nhau qua mùi, bằng cách tiết ra mùi hôi thối vốn có vai trò cảnh báo cho cá khác. Tuy nhiên, cá Oscar mang mùi “kẻ săn mồi” vốn tạo ra phản ứng sợ hãi ở con mồi. Nguồn gốc bắt nguồn từ lớp nhờn trên mình cá, mùi cũng thấm vào nước nơi con Oscar sinh sống. Điều này làm dấy lên nghi vấn về vai trò của Oscar với đời sống trong một hệ thống lọc tuần hoàn kết nối với hồ khác. Nếu cả kẻ đi săn và con mồi đều ở trong cùng một hệ thống thì con mồi có thể sống trong một tâm trạng sợ hãi triền miên với viễn cảnh sắp bị ăn thịt bởi một kẻ thù vô hình! Đừng bao giờ sử dụng nước từ hồ nuôi Oscar để châm đầy hay thay cho hồ cá nhỏ vốn là con mồi của cá Oscar ngoài tự nhiên! Chọn mặt mà chơi! Cá Oscar thích đánh giá bề ngoài của địch thủ trước khi đấu đá và dường như không thích dây dưa với con nào trên 75% kích thước của chính nó, hay lớn hơn nó. Dấu hiệu cá chịu trận, phục tùng – ngoài phản ứng tránh né – bao gồm đổi màu, trở nên sẫm hơn, với những sọc trắng hay nhạt màu [sọc dưa]. Trong trường hợp như vậy, cách ly cá yếu ra khỏi địch thủ là giải pháp thiết thực duy nhất để tránh thiệt hại nghiêm trọng. ============================= Oscar: Vua cá cảnh (Arthur Masloski) Hướng dẫn đích thực về cá Oscar (Heiko Bleher)
